Yesse
(Redjiblé di Levure)
Les yesses[1] (on dit eto les leyes[2], les leveures, les lidjes), c' est des tchampions a ene celule ki candjèt l' souke e-n alcol, ou ki fjhèt lever les påsses di farenes.
C' est, dabôrd, onk des mwaisses ingredyints pol fabricaedje del bire et do pwin.
Sincieus lomaedjes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- No e sincieus latén : Ascomycetae
- Mwaisse djinre : Sacharomyces spp
Yesses a pårt et lewin
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Loukîz a : «leyes di bire»
El leveure di bressene, ki sieve a fé del bire.
- Loukîz a : «yesses di boledjî»
Pol pwin, i s' adjixh di stoks a pårt di Saccharomyces cerevisiae, diferins des cis k' on prind po fé del bire.
- Loukîz a : «lewin»
Todi pol pwin, si on wåde on ptit boket del dierinne cûtêye, i pout rsiervi pol påsse k' on va prusti sacwants djoûs après, paski les yesses s' î åront mopliyî : c' est çou k' on lome li lewin.
No dins des ôtes lingaedjes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- almand: Hefe.
- flamind: gist minme sitok etimolodjike kel walon guesse?).
- francès: levure (minme sitok etimolodjike kel walon leveure).
- inglès: yeast (minme sitok etimolodjike kel walon yesse).
- arabe: xhamira.
Nos e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]- guesse
- leveure: ki fwaite lever; c' est si stok etimolodjike la ki l' pupårt des lingaedjes romans eploynut.
- leye (prononcî lîye a Forire)
- lidje: djeu d' mots: «Ké novele a Lidje? A Lidje c' est des bounès lidjes mins ele sont foirt tchires» (omonimeye avou l' no del veye di Lidje; li mot est eto omonime avou lidje (=libe).
- yesse