Raecene (miere plante)
Li raecene ou carote, c' est ene verdeure avou ene longue raecinêye, å pus sovint rodje (mins end a eto des blankes), ki les djins vont magnî, et ene cawe, foirt voltî dinêye ås robetes.
Sincieus no d' l' indje : Daucus carota
Lomaedje et motlî
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li mot "raecene" (rècène, racène, ricène, rucène, r(u)cine…) esteut eployî, å 20inme sieke, so Lidje et l' Årdene, li mot "carote" après Nameur et Tchålerwè
Loukîz a : mape PALW 1, 10.
Les payis ki dijhnut "raecene" po Daucus carota eployèt sovint èn ôte mot po l' pårteye del plante ki mousse dins tere : raecinêye (cåzu tote l' Årdene), raecinete (kékes ponts après Lidje et Wareme), rayire (après l' Viye Såm.
Les foyes del raecene so lomnut : cawe, scheuve, schoveye…
Istwere del culteure
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est ene plante k' on a cmincî a-z ahiver el Mîtrinne Ådje, el Walonreye, todi. Divant k' i gn åye des crompires. C' esteut li mwaisse amagnî des ptitès djins, veyanmint k' ele si pout wårder di l' ivier.
Ahivaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Dins les grands tchamps, on lzès seme purade a roye, come les petråles; adon, on les treråye cwand ele sont trop spesses.
Dins les cortis, on lzès pout eto semer al volêye dins ene airêye (pårtchet). On l' aclairixh cwand ele kimincèt a crexhe.
Alére : live Gaziaux so les coûteures p. 275-276.
Valeur nourixhrece
[candjî | candjî l’ côde wiki]Foirt ritche e beta-carotinne, on prodût ki va dner del vitamene A. C' est po çoula k' on dit k' c' est bon po les ouys. On sait bén ki les celules del rixhene ont dandjî d' vitamene A po roter, si revoyî l' loumire å cervea.
Sôres di raecenes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Li rodje raecene ordinaire
- Li blanke raecene
- Li grosse djaene soucreye raecene po sognî les tchvås. On les seméve al volêye, dins li rgon. Après l' awousse, on irpéve li tchamp; on lzès råyive divant l' ivier (divant 1900).
Eployaedje dins les floricontes
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est ene verdeure ki les ågnes magnèt voltî. Adon, les efants endè metént todi dins leus solés pol fiesse del Sint-Nicolai.
Sourdants
[candjî | candjî l’ côde wiki]
