Ripassé prezint
Li rpassé prezint[1] u passé compôzé[2], c' est on tins d' codjowaedje do môde indicatif aplicåve a tos les viebes walons.
C' est l' pus corant des rpassés tins.
I s' fwait avou l' codjowaedje do viebe «awè» a l' indicatif prezintrece, shuvou do pårticipe erirece omrin singulî.[3]
Egzimpes[candjî | candjî l’ côde wiki]
- Dj' a ovré.
- N' ass nén toumé flåwe do vey li sonk ?
- Avoz stî malåde ?
- Il a fwait bon.
- Elle a morou di s' bele moirt.
- Nos avans ddja sopé.
- Ont i tcheryî les mannestés evoye ?
- Ele s' ont gåyoté po-z aler danser.
Valixhance di rpassé prezint[candjî | candjî l’ côde wiki]
I mostere ene accion k' est houte, et ki n' a nén duré lontins.
Uzaedje divins les accints walons e 20inme sieke[candjî | candjî l’ côde wiki]
E Coûtchant walon, walon do Mitan et Basse Årdene, e 20inme sieke, c' esteut l' seu tins k' esteut siervou po ene accion passêye ki n' av nén duré.
- Dj' a prins l' trén a Tchålerwè-Nonne.
Sol payis d' Lidje, et copurade el Hôte Årdene, il esteut concurincî, po cist uzaedje la, på NDIE.
- Dji prinda l' trén a Lidje-Palås
Li passé compôzé ou rpassé prezint ou erî prezint, c' est on tins d' codjowaedje di l' indicatif ki mostere ene accion simpe, come li cene k' on mete e prezint d' l' indicatif, mins ki s' passe e passé.
I sont emantchîs tot prindant l' aidant viebe "awè" prezint d' l' indicatif, shuvou d' on pårticipe erirece.
Li rîle våt pos tos les viebes e walon, minme les viebes å prono et les viebes di candjmint
Viebes di mouvmint et d’ candjmint d’ estat eployîs avou "esse"[candjî | candjî l’ côde wiki]
Li pårticipe erirece des viebes di mouvmint et d’ tchandjmint d’ estat si polèt padecô trover avou l' viebe "esse". Mins adon, i doevnut purade esse riwaitîs come addjectifs.
- Il ont passé å notåre pol tchamp (êrî prezint)
- Les growes sont ele dedja rpassêyes ? (viebe esse + addjectif atribut)
On voet bén çoula po les viebes "mori" et "aler"
- Il a morou d' on magnant må e peumon.
- Il est moirt dispu ene hapêye.
- Dj' a stî a Libråmont.
- Il est evoye a Brussele.
Hårdêyes difoûtrinnes[candjî | candjî l’ côde wiki]
- (fr) Les rpassés tins (dins l' grosse croejhete da Henschel
- Les rpassés tins (dins l' pitite croejhete)
Pî-note[candjî | candjî l’ côde wiki]
- ↑ Noûmot del Pitite croejhete Hendschel, 2001.
- ↑ Calcaedje do francès.
- ↑ e walon, li pårticipe erirece ni s' acoirdêye måy e djinre ey e nombe avou l' droet coplemint metou padvant, come d francès ey e-n itålyin.