Tchampion-boloe
On tchampion-åbusson u tchampion-boloe, c' est on tchampion k' a on sporofôre, dj' ô bén on pî et ene tiesse (tchapea).
Come les tchampions microscopikes, les tchampions-boloes ont eto on miceliom.
Sincieuzmint, li mot "tchampion" rascovere eto des sôres k' on n' voet nén leu pî ni leu tchapea. Soeye-t i ki l' esporofôre est pår trop ptit po-z esse veyou a l' ouy, soeye-t i k' end a pont. C' est les tchampions microscopikes (e-n inglès "fungi", dabôrd ki les tchampions-boloes si dijhnut e-n inglès "mushrooms".
Motlî
[candjî | candjî l’ côde wiki]On eploye eto li mot boloe po tos les tchampions å tchapea[1], mins on l' riténrè po l' grande famile des boloetacêyes.
On wåde pus voltî li mot åbusson po les vraiys åbussons (Agaricus spp).
Les djins k' ont bråmint d' l' agrès po ls tchampions-åbussons, eyet les aler code dins les bwès, on les lome les åbsoneus. Les micolodjisses s' ocupnut di studyî tos les tchampions, åbussons u tchampions microscopikes.
Discrijhaedje des tchampions-åbussons
[candjî | candjî l’ côde wiki]On va discrire on tchampion-åbusson.
- pal cogne et l' coleur di s' tchapea u tiesse.
- pal cogne et li hôteur do pî.
- est çki l' pî a èn anea u neni ?
- est i magnåve u nén.
- est ç' on tchampion å pwezon (on dit eto: en epweznant tchampion) ?
- eto pa s' codujhance biyolodjike (wice k' i crexhe, a ké såjhon, et tchik et tchak).
Nos walons des tchampions-åbussons
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a nén co tant di dnêyes ki ça, dins les motîs walons, po ricnoxhe les tchampions-åbussons.
Dins l' franwal da Haust, a l' intrêye "champignon", on cåze djusse do ptit rôzé (bon tchampion), del moreye et del linwe-di-boû come magnåves tchampions.
Come epweznants tchampions, Haust et ses aidants ont rilevé : li vesse-di-leu, li tchapea d' macrale, li flairant boloe et l' oraye di Djuda.
Dins les inketes da Châle Bruneau, todi à l' intrêye "champignon"[2], on-z a li vesse-di-leu, li tchantrele, li coulmele eyet li coumrete. Mins ces nos la provnèt purade do payis tchampnwès-cåzants.
Dins l' franwal di Nameur, Chantal Denis riprind li linwe-di-boû, li peme-di-ronxhe, li boloe et l' moreye. I sont rprins direk do motî Léonard.[3]
Dins s' live so les plantes do Payis d' Måmdey, Joseph Bastin cite, avou leus nos laténs : li boloe (Polyporus fomentarius et Merullus lacrymans), li vesse-di-leu, li blanke vesse-di-leu, li flairant boloe, li tchapea-d'-macrale, li linwe-di-boû et l' oraye-di-Djuda.[4]
Dins s' live so les plantes, Robert Boxus a rilevé l' åbusson d' avete (u djaeye-d'-avete, aubusson d'avète, gaye d'avète; Boletus laricis), li tchapea d' djindåre (Boletus aereus), l' oraye-di-djaeyi (Boletus juglandus), li linwe-di-boû (foete-di-boû, linwe-di-tchinne, Boletus hepaticus), li scågne (Boletus frondosus), li ptit-pwin-d'-leu (Boletus rubeolarius), li "rossea" (rossia; Boletus scaber), li pwin-d'-leu (Boletus tuberosus), cou-d'-åbe (Polyporus spp.), li covresse u poye-di-bwès (Polyporus frondosus).
Alére.
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Régis Courtecuisse, Bernard Duhem: Guide des champignons de France et d'Europe (Delachaux & Niestlé, 1994-2000).
- Marcel Bon: Champignons de France et d'Europe occidentale (Flammarion, 2004).
Sourdant et pî-notes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ↑ Live da Bastin so les plantes.
- ↑ Enquête linguistique sur les patois d'Ardenne, tome I, p. 143.
- ↑ p. 61-62.
- ↑ p. 229-230.