Tchandleuse
Li Tchandleuse ou les Tchandeles u li tchandleur[1], c' est ene fiesse catolike ki s' djoû, c' est l' 2 d' fevrî, dj' ô bén, 40 djoûs après l' Noyé.
I rmimbere li prezintaedje di l' Efant Djezus å timpe di Djeruzalem, et l' ramessaedje di Mareye.
Mins elle est purade kinoxhowe el Walonreye pa l' uzance di fé des vôtes, et pa sacwants spots do lingaedje walon.
Uzance rilidjeuse catolike
[candjî | candjî l’ côde wiki]On dit messe et-z î beni des tchandeles. Tchaeke famile erva avou s' beneye tchandele, k' on va esprinde li djoû d' oraedje ou po on woeyaedje di moirt.
Uzance des vôtes del tchandleuse
[candjî | candjî l’ côde wiki]On î fwait des vôtes. Et lzès rtourner dins l' paile tot les fjhant potchî e l' air. On croet ki c' est po-z awè do bouneûr po tote l' anêye.
On dit eto k' i fåt awè sacwants ptitès pîces di manoye dins s' potche. Si adon, on parvént a fé zoupler l' vôte e l' air, et l' rascode sol paile, on årè del tchance tote l' anêye.[2]
On croet co :
- ki cwand ene båshele fwait potchî ene vôte shijh côps d' rote, ele trouve on galant a s'-t idêye dins l' anêye.
- ki si on lzès fwait potchî avou ene pîce a s' mwin, on årè ene boune santé et bråmint des cwårs l' anêye å long.
- ki, si on wåde li prumire vôte padzeu ou dins l' årmwere tote l' anêye, on serè waeranti des rascråwes : on årè des fruts et des canadas a make, ene bele awousse, et des biesses ki n' atrapront nén l' cocote.
Spots
[candjî | candjî l’ côde wiki]- A l' Sinte-Louce, les djoûs crexhnut do pas d' ene pouce; å Noyé, do pas d' èn åmea [3], al novelan, do pas d' èn efant, al Sint-Antoenne, do pas d' on moenne, al Tchandleuse, do pas d' ene voleuse.
- Al tchandleuse, mitan grin, mitan strin: les ragregnaedjes di strin et les egurniyaedjes di grin po passer l' ivier sont a mitan spoujhî. Oyi, taiss ! Il ont stî fwaits e moes d' awousse, la 6 moes, et i dmeure co 6 moes po l' awousse ki vént.
- Cwand l' solea lût so l' åté el tchandleuse, li rnåd rmousse dins s' bôre po 6 samwinnes / Cwand l' solea lût al Tchandleuse, l' oûsse rintere a s' trô po shijh samwinnes. / Ås tchandeles, cwand l' solea lût, i gn a co po shijh samwinnes d' ivier. Dj' ô bén ki l' ivier riprind po on gros moes. Çoula clope avou èn ôte espot: "li ptit moes, c' est l' pus metchant des moes.
- Ås Tchandeles, cwand l' solia lût so l' åté, i lût tot l' esté / Li grand-messe del Tchandleuse promete on bea esté cwand, tot l' tins k' l' ofice deure, li solea lût so l' åté.
