Teris do Mårtinet

Les teris do Mårtinet, c' est èn edroet al limite etur Moncea-so-Sambe ey El Rou-dlé-Tchålerwè ki si trovnut el rebanêye comene di Tchålerwè. I gn' a, nén seulmint, des teris, mins eto èn ancyin tcherbonaedje. Al atake do 21inme sieke, cist edroet ci a stî rconverti e-n on vete hamtea.

Waibaedje

I gn a, el Walonreye, pus di troes cints teris ki si trovnut etur el payis d' Heve (å Levant) disk' el Borinaedje (å Coûtchant).

Ces ptits monts cial sont fwaits avou des fotaedjes-evoye ki vegnnut des houyires. Dins ces fotaedjes-evoye, on ritrove des barbarins ey on pus fwaibe livea di grès ki sont des iyons avou des piceures diferintes, tot rwaitant leu waibaedje. Ces téréns la, ki sont fwaits d' hopeas d' pires, prezintnut ene economeye e-n aiwe foirt fwaibe. Do côp, is sont mier setch.

Les térens come çoula ont les piceures shuvantes :

• El tere des gritchetes n' est nén sgur.
• Des grandès opôzucions d' pindants avou des microclimats d' adire.
• la présence de milieux spéciaux comme les zones de combustion ou les sources d'eau alcaline.
• L' assistance d' edroets speciås come les zones di broûlaedje ubén les sourdants d' aiwe alcalene.

El verdeure coinrece a yeu sacwantès rujhes po colnijhî les teris, veyånmint k' eles n' ont nén, ubén waire des biesses ki polnut åjheymint viker rola. Ces biyonaxhes cial foirt simpes k' ont, aprume, colnijhî les teris, bastis avou des biesses . Pitchote a midjote, des biesses pus speciålizêyes ont vnou :

• Plantes d' evironmint setchs, moû råle dins l' redjon, mins ki s' spådnut so les teris.
• Plantes d' ayeur k' ont vnou so les teris eyet so les ôtes edroets årtificiel ki rshonnut åzès teris.

Istwere do tcherbonaedje

E 1886, li tcherbonaedje divneut onk des principås sidjes des Tcherbonaedjes d' Moncea-Fontinne, disk' al fén e 1967. Les pousses avént co roté disk' e 1979. El parfondeur del principåle pousse sereut 958 metes, sorlon ès dale.

Discrijhaedje

Djeyografeye

Cist edroet ci a deus teris. El sitindêye, c' est åtou des 0,53 km², mins l' stindêye a tere, c' est purade åtou des 0,25 km². Le volume des deus teris eshonnes, c' est 7.000.000 m³ k' est kipårti come çoula :

• 1.951.350 m³ pol teri do Mårtinet Levantrece, ki djonde el N584 ki raloye Moncea-so-Sambe eyet Courcele. El grandeur d' ci teri cial, c' est 56 metes po ene altitude di 185 metes di hôt. Il aveut stî nouri avou do sterile etur 1766 eyet 1936.
• 5.041.020 m³ pol teri do Mårtinet Coûtchantrece. El grandeur d' ci teri cial, c' est 85 metes po ene altitude di 215 metes di hôt. Il aveut stî nouri avou do sterile etur 1900 eyet 1976.

Nateure

Sorlon l' dierin rwaitaedje ås plantes eyet biesses, e 1989 pindant ene coûte termene, i shonne ki les teris do Mårtinet ahouwnut å moens :

• 92 plantes ey åbes, avou zels des sacwants k' sont råles eyet tipikes des teres seure eyet colant.
• 41 sôres d' oujheas, avou zels 15 moxhons råles ubén tipikes d' ces edroets la eyet 12 moxhons ki vicnut dins les zones les pus recloyou.
• 3 sôres di glumiantès biesses eyet des insekes råles.

Les rwaitaedjes fwaits e 1990 på èn ôte sincieus acertine k' les teris do Mårtinet mete so pî èn eshonna d' edroets d' grande impôrtance biyolodjike. Cist eshonna ci si trove dins les dis les pus ahessules so on spicilaedje di 60 teris walons.

Clasmint eyet rcoversion

Padri li prumî rujhe avou l' petrole el 12 di djulete 1974 ; el societé, Ryan Europe, dmande l' otorijhaedje po poujhî foû del houye k' i nd aveut co dins les teris. Seuxhant k' ces teris cial ont ene ritchesse biyolodjike, les djins ki dmorént rola s' avént uni e-n ene soce po dire "nenni" al dimande del societé. Les djins avént adiercî d' dire "nenni".

19 ans padri, èç edroet ci est classé på Comission royåle des caliguluks eyet des edroets, po s' beaté, ès-n' integråcion dins l' evironmint, ses piceures natureles, ès biyovaryisté. E 2010, el destinêye do Mårtinet a stî confiyî å Dipårtumint "Nateure eyet Bwès" del Redjon walone. Li redjon aveut apinsé, deus ans padvant, d' çansler deus tchôzes :

• El rassonraedje di sacwantès afwaires do tcherbonaedje eyet do triyaedje-lavoe^{(a-z aveuri)}.
• El raclairixhaedje di l' edroet, nén epufkiné, avou l' adierça d' fé on vete hamtea.

L' ovraedje a comincî e 2013 avou ene evlope d' cénk miyons d' Uros. Li vete hamtea divreut awè cénkante dimorances. El ancyinne såle des machenes est ahouwêye padvant d' sey dislaidi.

Fotografeye

• 
  Vocial des resses des ancyins båstimints do tcherbonaedje.
• 
  On vî båstimint so l' onk des teris.
• 
  Des schåyoes sol tere.

Pî-note

Èç årtike ci, c' est on ratournaedje di l' årtike ki si trove sol Wikipedia francès-cåzant.

Sourdants

	Teris di Tchålerwè
Couyet : A fé Dårmè : Blankixhreye | Pidjes | Sint-Teyo do Coûtchant | Sint-Teyo do Levant Djilî : A fé Djumet : A fé El Ronsåt : A fé El Rou-dlé-Tchålerwè : Machine å Bwès | Mårtinet | Nåye-å-Bwès (Couloûtes) | Noer Martea Gochliye : A fé Goutrou : A fé Lodlinsåt : Sacré-Francès Mårciene : Båyemont-Sint-Tchåle Mårcinele : Bwès do Cazî Moncea-so-Sambe : A fé Mont-dzeu-Mårciene : A fé Montgneye-so-Sambe : A fé Tchålerwè : A fé