Crijhe di Souwesse

Li crijhe di Souwesse (u Crijhe di Suwez), k' on lome ossu el deujhinme guere inte Arabes et Israyel, u l' Abrocaedje del troejhinne (dins les Payis arabes, e-n arabe «العدوان الثلاثي», al-3adouwân ath-thoulâthî, les troes innmis), uco li guere do Sinayî (e-n Israyel), c' est ene guere la k' Israyel, avou li France eyet l' Grande Burtaegne abrokît houte del wastene do Sinayî aviè l' tchenå d' Souwesse. C' esteut fén 1956.

Cotoû

Anonce do nåcionålijhaedje do tchenå d' Souwez pa ene gazete edjipsyinne do 27 di djulete, avou foto da Nasser

Li tchenå d' Souwesse (canâl di Suwez) a stî basti pa les Francès e 1856. Il avént ene concession di l’ Edjipe po l’ espweter 100 ans å long. Adon, c’ esteut fini e 1956. Come di djusse, l’ Edjipe a volou riprinde li mwaisse tinance sol tchenå, et banåvli li societé ki l' espwetéve. Mins les Francès n’ ont nén volou. Il ont passé on scret acoird avou les Inglès et les Israyelîs po-z ataker l’ Edjipe, avou l' idêye di disdjoker Nasser.

Disrôlmint militaire

L' abrocaedje kiminça li 29 d' octôbe 1956. Les Edjipsyins fourît batous foirt raddimint, di cåze des bombårdumints. Tos leus avions (dipus d' 215) et leus 125 tanks fourît distrûts. Tantea ki les operåcions militaires estént ddja fineyes li 7 di nôvimbe, dj' ô bén, après 9 djoûs.

• 
  tanks distrûts
• 
  Avion Mig 15 rapexhî

Mins l' Edjipe va bloker li passaedje des gros petrolîs dins li stroeteure di Tirane.^{(a-z aveuri)} Gn a pupont d’ petrole ki sait passer på tchenå. Ci-ci va dmorer clôs disk' å moes d' måss 1957.

Divudindje diplomatike

Avancixhmint

Les Estats Unis et l’ Union sovietike vont oblidjî les troes atacants di rinde li tchenå ås Edjipsyins. Po çoula, les Estats Unis espaitchèt les Inglès a-z epronter des cwårs å FMI (Fond Daegnrece ås manoyes), ca i sont djus d' çanses et sins petrole. Avou ça k' les EU anonçnut k' i vont vinde ene boune pårt di leus obligåcions e lives esterlignes, çou ki va fé baxhî carapmint li manoye inglesse.

L' Arabeye sewoudite rifuze di livrer del petrole al France ey a l' Inglutere. Minme les ôtes payis d' l' OTAN ni lezî volnut nén livrer li ci k' i rçuvèt des payis arabe, po n' nén esse sipanis a leu toû.

Divant ces rujhes politikes ey economikes la, l' Inglutere, tote seule, arestêye li guere li 6 di nôvimbe. Les evayixheus divént awè cwité pol 22 d' decimbe. I estît replaecîs pa des bleus casses di l' ONU.

Israyel dimora e Sinayî disk’ å moes d’ måss 1957.

• 
  Bleus casses e Sinayî
• 
  Item est i, avou onk did la

Cåzes

Pocwè les Estats Unis ont i stî disconte l' abrocaedje ? I vlént porshuve li vindaedje do petrole di leus societés k' el poujhént e l' Arabeye sewoudite, Coweyt et Catår. Po l' vinde e l' Urope et l' apoirter e l' Amerike pal pus coûte des voyes (po k' il î arive li meyeumartchî possibe).

Les Sovietikes, zels, estént les mambors di l' Edjipe da Nasser. I veyént voltî li flåwixhaedje di l' Urope coûtchantrece, po rmete å pas les payis d' l' Ess ki vlént candjî d' redjime (did la, l' evayixhaedje del Hongreye e 1957 ^{(a-z aveuri)}).

Shuvance

papî d' docteur do 2 d' decimbe 1956 dimandant l' permission a ene oto di rôler 10 km lon (di Rotchfoirt a Yon) po ramoenner ene pacyinne ki vneut d' esse operêye, ca les otos ni plént pus rôler cåze do manke di petrole

E l' Beldjike, on a rastrindou les voyaedjes e-n oto. I faleut ene otorizåcion po poleur rôler.

Li Grande Burtaegne, k' aveut dvou ployî divant les Estats Unis, comprinda k' ele n' esteut pus ene grande foice eternåcionåle.

Israyel riprindrè co l' Sinayî tins del guere des 6 djoûs (1967) ^{(a-z aveuri)}.