Crijhe do Nidjer (2023)

Li crijhe do Nidjer di 2023, c' est ene crijhe do payis do minme no.

Elle a-st ataké e moes d' djulete 2023, djusse après k' li prezidint s' a fwait disdjoker pa des militaires.^[1]

Batayants[candjî | candjî l’ côde wiki]

Gn a deus sôres di batayants. Gn a les cis ki sont do costé do prezidint, Mohamed Bazoum. La k' i gn a ossu les cis ki sont po s' disdjocaedje. Vola el lisse des batayants dins l' tåvlea padzo :


Costé da Mohamed Bazoum	Costé do disdjocaedje
Sopoirteus da lu	Consey nåcionå po l' ahouwaedje del patreye
Benin	Bourkina Fasso
Cap-Vert	Guinêye-Conacri
Coisse d' Ivwere	Mali
Gambeye
Gana
Guinêye-Bissaw
Liberia
Nidjeria
Senegal
Siera Leyone
Togo

Amon les disdjokîs, el djenerå Tiani a clatchî k' i gn årè ene termene toûnrece di troes ans, afîsse di basti ene novele democraceye, sapinse a zels. Les militaires ont ametou li France d' asprover di disfoirci el Nidjer.^[2]

Istwere[candjî | candjî l’ côde wiki]

Råjhons possibes[candjî | candjî l’ côde wiki]

Sacwants militaires ont decidé di disdjoker li prezidint do Nidjer, Mohamed Bazoum.^[1] Ces militaires la vegnnut poirtant d' ès gåre. Il ont fwait ça paski ça va må låvå.^[3] Pus d' cwate miyons di dmorants ont dandjî d' ene aidance. Å moes d' djanvî 2023, deus miyons di djins n' polnut nén mindjî comifåt.^[4]

Pus spepieuzmint, on dvize d' ene margaye inte el Bijhe ey el Nonne do payis. Avou ça ki mwints payis sont pômidones på rsoûce k' on trouve drola, come l' uraniom.^[5]

Atacaedjes di Koutouguou[candjî | candjî l’ côde wiki]

Li 10 d' awousse 2023, on ban do Nidjer, Koutouguou, a stî ataké på djihadisses. Ci ban la si trouve nén lon del frontire avou l' Mali.^[6] Disk' asteure, on conte 17 sôdårs do Nidjer moirts eyet 20 froxhîs. Ces 20 djins la ont stî transpoirtêyes a Niyamé, li mwaisse-veye.^[7]

Eternåcionå[candjî | candjî l’ côde wiki]

Afrike[candjî | candjî l’ côde wiki]

Mwints payis, come li Nidjeria, s' î mostere voltî disconte.^[3] L' Union des payis coinrece, el Kiminålté economike des Estats d' Afrike Coûtchantrece manceye di s' è meler.^[8] Li tot, po-z asprover d' « arindjî comifåt les bidons » e Nidjer.^[9] Foiravant k' el prezidint del Kiminålté economike des Estats d' Afrike Coûtchantrece, Bola Ahmed Tinubu, aveut waeranti di n' nén leyî fé les disdjocaedjes dinsi.^[10] Avou ça k' el Kiminålté economike des Estats d' Afrike Coûtchantrece a clatchî rastinde l' ecoraedjaedje di l' Union Uropeyinne, li 31 d' awousse 2023.^[11]

Mins nerén, tos les payis d' ciste union la n' sont nén d' acoird. Metans, el Moritanreye ki vout dmorer neute.^[12]

El Mali ey el Bourkina Fasso ont clatchî ki si les militaires k' ont prindou l' povwer serént atakés, ci sreut ene declaråcion d' guere conte yeusses eto.^[13]

Li tchîf di Consey nåcionå po l' ahouwaedje del patreye a otorijhî el Mali ey el Bourkina Fasso di trevni militairmint si l' Nidjer si fwait evayi.^[14]

Li 22 d' awousse 2023, l' Union Afrikinne a clatchî k' ele daléve sospinde el Nidjer d' ses institucions a cåze do disdjocaedje do 26 di djulete.^[9] Deus djoûs après, l' Aldjereye a evoyî des rprezintants diplomatikes po-z asprover d' arindjî les bidons avou les cis k' ont prindou l' povwer.^[15]

Ôtes continints[candjî | candjî l’ côde wiki]

Foû di l' Afrike, les Uyessês ey el France ont mancî d' arester di brôdyî avou l' Nidjer. Copurade avou leu aidance k' est dins les cintinnes di miyons di dolår estazunyin.^[13] C' est, copuvite, målåjhey pol France k' a co 1500 militaires drola. Mwintès djins ki sont po l' disdjocaedje sont po l' Rûsseye, mins conte el France.^[16]

El Beldjike a-st aresté ès-n aidance militaire. Houte di çoula, elle a ossu decidé di côper les aidances pol diswalpaedje do payis. C' est l' minme pôzucion des ôtes payis d' Urope.^[17] On-z a sogne d' ene crijhe di djintrinnté.^[18] Tot rwaitant l' Itåleye, on-z a peu d' ene novele crijhe di bagance.^[19] Houte di çoula, l' Union Uropeyinne crind el minme crijhe k' èç payis la.^[11]

Cisse crijhe la arindjreut el Rûsseye, veyanmint ki Mohamed Bazoum si mostere puvite amiståve avou les payis do monde coûtchantrece. Al copete do mårtchî k' el ChVK Wagner si trouve dins ç' coine la d' Afrike. Portant, el Rûsseye a dmandé åzès poutchisses di rlåtchî el prezidint Bazoum.^[20]

Organizåcion des Nåcions uneyes[candjî | candjî l’ côde wiki]

Sorlon l' gazete di l' ONU, el crijhe do Nidjer riskêye d' evilmer el såvrité di l' Afrike coûtchantrece.^[21]

Tuzance[candjî | candjî l’ côde wiki]

Lucyin Mahin, L' Afrike des côps d' estats, Li Rantoele lº 107, waeyén-tins 2023, p. 4.

Referinces eyet sourdants[candjî | candjî l’ côde wiki]

[:0-1] 1,0 et ^1,1 https://www.francetvinfo.fr/monde/afrique/niger/l-article-a-lire-pour-comprendre-la-crise-que-traverse-le-niger-apres-le-coup-d-etat-militaire_6006353.html

[2] ttps://carnegieendowment.org/2023/08/31/niger-coup-s-outsized-global-impact-pub-90463

[:1-3] 3,0 et ^3,1 https://www.aljazeera.com/features/2023/8/20/timeline-what-has-happened-in-niger-since-the-coup

[4] ttps://civil-protection-humanitarian-aid.ec.europa.eu/where/africa/niger_en

[5] ttps://fr.le360.ma/politique/aux-origines-de-la-question-du-niger_G26BZEFLBJDWBJQDC4JETUTB4I/

[6] ttps://www.africanews.com/2023/08/16/niger-at-least-17-soldiers-killed-in-an-attack-near-mali//

[7] ttps://www.aljazeera.com/news/2023/8/16/more-than-a-dozen-niger-troops-killed-in-attack-near-mali-border

[8] ttps://information.tv5monde.com/afrique/video/niger-les-artistes-face-la-crise-2664800

[:3-9] 9,0 et ^9,1 https://www.la-croix.com/Monde/Crise-Niger-lUnion-africaine-suspend-pays-institutions-2023-08-22-1201279667

[10] ttps://www.washingtonpost.com/world/2023/08/23/niger-coup-ecowas-nigeria-tinubu/

[:4-11] 11,0 et ^11,1 https://www.africanews.com/2023/09/01/niger-crisis-ecowas-counting-on-the-support-of-the-eu//

[12] ttps://www.lemonde.fr/afrique/article/2023/08/17/crise-au-niger-la-mauritanie-choisit-la-neutralite_6185743_3212.html

[:2-13] 13,0 et ^13,1 https://www.nytimes.com/article/niger-coup-military-explainer.html

[14] ttps://www.france24.com/en/africa/20230824-niger-junta-to-let-burkina-faso-and-mali-intervene-in-the-event-of-aggression

[15] ttps://www.arabnews.com/node/2361086/middle-east

[16] ttps://www.theguardian.com/commentisfree/2023/aug/05/niger-crisis-france-empire-africa-coup-colony

[17] ttps://www.levif.be/belgique/coup-detat-au-niger-la-belgique-reduit-son-aide-au-developpement/

[18] ttps://www.lesoir.be/530591/article/2023-08-10/coup-detat-au-niger-la-crainte-dune-crise-humanitaire-de-plus

[19] ttps://www.reuters.com/world/africa/italy-fears-military-solution-niger-crisis-could-foment-migration-2023-08-31/

[20] ttps://www.rtbf.be/article/macron-biden-poutine-et-prigojine-pourquoi-le-coup-detat-au-niger-fait-trembler-loccident-et-rejouit-la-russie-11234804

[21] ttps://news.un.org/en/story/2023/08/1139342

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]