Efeze

Mape d' Efeze et l' cotoû del veye

Efeze (e trouk : Efes ; e vî grek : Ἔφεσος / Éphesos ; e latén : Ephesus ; e-n itite : Apacha), c' est ene veye disparexhowe, k' esteut ene cité greke del Pitite Azeye.

Ça fwait k' elle est metowe dins l' Tourkeye d' asteure.

Rilomêye

Posteure d' Artemisse a Efeze

C' esteut l' pus grande veye di l' Iyoneye, ca on pôrt di mer a l' egoleure di l' Aiwe di Cayisse. C' est l' essåvlinaedje di cist egoloe la ki va fé dcweli l' veye.

Houte di çoula, Efeze esteut dicåçtêye al deyesse Artemisse (li Diyane des Romins), çou k' amoennéve des perlineus di tote li Grece. Et dabôrd, fé wangnî des cwårs ås vindeus d' beyatiles, ås lodjeus d' perlins, ås vindeus d' amagnîs.

Li timpe del deyesse esteut ene des set caliguluks do monde antike.

Les rwenes del veye sont co bén wårdêyes, et assaetchèt bråmint des tourisses.

• 
• 
• 

Dins les scrijhaedjes e walon

Elle est cnoxhowe paski sint På î ala.

Dins l' Ouve des Apoisses, on djåze insi di s' prumî passaedje:

På dimana co lontins a Corinte. Après, i djha årvey azès frés, et purda l' batea po l' Sireye. Il aveut prins avou lu Priskila et Akila. A Sancreye, i s' fijha côper les tchveas, a cåze d' on veu k' il aveut fwait di les leyî crexhe disk' a la.

Il arivît a Efeze. C' est la k' i leya les cis k' estént avou lu. I moussa el sinagoke po discuter avou les Djwifs.

Les djins lyi dmandît k' i dmanaxhe pus lontins avou zels, mins i n' vola nén. I lzî djha årvey, tot djhant : «Dji rvénrè, si l' Bon Diu l' vout». Et i purda l' batea.

Pus tård, il î rvina. Li minme live raconte li brete k' i va awè avou les fjheus d' posteures d' Artemisse.

Ci fourit co di ç' tins la k' i s' fijha on samrou, co todi gråve, a cåze del Voye ki På acsegnive. Èn ome, k' on loméve Demetriyosse, esteut on fjheu d' ôrreyes. Avou d' l' årdjint, i fabrikéve des ptits timpes del deyesse Diyane. I dnéve insi a des ovrîs on bon wangnaedje. I les rashonna, insi ki tos les cis k' avént l' minme mestî k' lu, po lzî dire : "Camaerådes, c' est avou nosse mestî, vos l' sav bén, ki nos wangnans nosse veye. Asteure, vos l' veyoz bén, et vs l' oyoz dire avou, i gn a k' a Efeze, et dvins cåzu tote l' Azeye, ki ci På, avou tos ses pretches, a rashonné åtoû d' lu, des hopeas d' djins, po lzî dire ki çou k' nos fjhans avou nos mwins, ni sont nén des vraiys diès. Çoula riskêye di ravaler nosse mestî, et minme di fé loukî po rén di tot, li timpe da nosse grande deyesse Artemisse, et d' distrure si grandeur, adon k' on l' respectêye totavå l' Azeye et dvins l' monde etir.

Cwand c' est k' il oyît çoula, li colere les purda, et i s' metît a criyî : «Ele est grande, l' Artemisse des djins d' Efeze !».

teyåte la k' i gn ava l' margaye disconte les idêyes da sint På

Li veye endè fourit tote dismontêye. Il acorît tertos e teyåte, tot-z apiçant avou zels Gayusse et Aristake, deus camaerådes da På. På si vla aler prezinter dvant tos zels, mins ses dicipes l' end espaitchît. Kéconks des mwaisses del veye, ki l' inmént bén, lyi fjhît dire di n' si nén mostrer e teyåte.

Avå les djins, tchaeke ome criyive ôte tchoi, et c' esteut l' ahoûlreye totavå l' assimblêye. Mins bråmint des djins ni savént nén ddja pocwè il estént la.

Les Djwifs fijhît avancî Alegzande; ci-ci, del mwin, fijha sene k' on s' taijhaxhe : i vleut djåzer azès djins. Mins cwand on sava k' il esteut Djwif, il atakît tertos a boerler, deus eures å long : «Ele est grande, li Diyane des Efezyins !»

On grefî parvina a acoeyi les djins, et djåza : «Djins d' Efeze, gn a-t i èn ome e monde etir, ki n' såye nén ki l' veye des Efezyins est tote dinêye å cule del grande Diyane, et del posteure ki Djupiter lyi a rmetou ! Pusk' on n' pout nén aler conte di çoula, i fåt ki vos vs acoeyixhoxhe. Ni fjhoz nole biestreye. Vos nos av amoenné voci des omes ki n' ont cometou nou sacriledje, et ki n' ont nén manké d' respet a nosse deyesse. Asteure, si Demetriyosse et les ovrîs ki sont avou lu, ont ene sacwè a rdire, nos avans des tribunås et des mayeurs. K' i poirtexhe plinte. Si vs av co ôte tchoi a sorbate, fijhoz l' divant l' assimblêye. I gn a des mayeurs, k' i discutexhe inte di zels. Ca on nos pôreut bén acuzer d' sedicion po çou ki vént di s' passer ouy, paski i gn a nou motif po-z escuzer l' margaye d' ouy».

So çoula, i revoya les djins.

Sint På va cwiter Efeze djusse après ci herleme la.

Li lete sint På ås djins d' Efeze vént après çoula, cwand il esteut e l' prijhon a Rome (diviè 62).

Dins les studiaedjes e walon

li cåve des set doirmeus (divnowe eglijhe)

Li fåve des set doirmeus d' Efeze a stî lontins waiteye come li sourdant etimolodjike do mot «sodoirmant» (metans, eco dins les mots walons Gui Fontinne).

Il atome ki c' est ene fåve etimolodjike.