Esplicant motî
Èn esplicant motî (on dit eto on splitchant motî), c' est on motî ki dene les esplikêyes des mots.
Sacwants esplikêyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les esplicants motîs ni rotnut bén sovint k' e-n on seu lingaedje. I sont diferins des motîs d' ratournaedje d' on lingaedje a l' ôte.
Dins sacwants lingaedjes d' Urope
[candjî | candjî l’ côde wiki]E daenwès, metans, gn a waire di bons esplicants motîs, dabôrd k' i gn a ene pekêye di clapants motîs daenwès-almand, daenwès-inglès, evnd.
E francès, les pus cnoxhous splitchants motîs, c' est les "Larousse" et les "Robert".
E walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Prumîs esplicaedjes di mots walons e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]E walon, l' ovraedje d' espliker les mots e walon n' est nén vî vî. Les prumirès sayes sont-st a vey dins l' rivuwe Noveles des Walons Scrijheus d' après l' Ban-Bwès. Elle ont stî fwaites pa Roger Viroux.
Les prumîs mots insi esplikés e walon si voeyèt dins l' l° 2 del rivuwe, ki date di 1982. I s' adjixh di despliker on scrijhaedje da Robert Mathieu, titré «Li curé». Vo lzès cial:
- strindu: sèré (strindou)
- dèmoné: laid a vôy (demoné)
- bwache: gros bokèt d' bwès (bwejhe)
- cwârgnî: waitî à cwane (coirniyî)
- èdaglé, plaké: rascouvièt d'one saqwè qui clape (edaglé)
- tinte-afêre: li cia qu'èst sûr di li (tatafaire)
- cachî après: waitî après: sayî d' tro(u)ver (cachî)
- rèwèyî: malin (rewoeyî)
- drinsî: croké: qui sès rins n' sotègnenut pus (drinsî)
Adon on voet k' i gn a ddja la deus ovraedjes d' èn esplicant motî bén ahessî:
- l' esplikêye, po cåzu tos les mots, apus ki «strindu» et «rèwèyî»;
- li sinonimeye, po «strindou» ey «rewoeyî», come esplikêye, et pu po «edaglé», «cachî après» et «drinsî», come rawete a l' esplicåcion.
Pordjet d' esplicant motî del Rantoele
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Loukîz a : «Esplicant motî do walon»
A pårti di 2000, so ene idêye, et so l' awaitance tecnike då Pablo Sarachaga, li Lucyin Mahin a cmincî a adjinçner so Etrernete l' Esplicant motî do walon. Li pordjet est sotnou pal soce nén recwårlante «Li Rantoele».
Il a ça d' bea k' i dene eto mo sovint les ratournaedjes des mots e francès, et kécfeye dins des ôtes lingaedjes.
A pårti di 2004, li recråxhaedje s' a fwait sol Wikipedia walon, ey a dater d' 2009, sol Wiccionaire walon.