Nén Durant Indicatif Erirece

Li Nén Durant Indicatif Erirece (N.D.I.E.; on dit eto: passé simpe), c' est on tins di l' Indicatif ki codjowe li viebe å passé, po djåzer d' ene accion ki n' deure nén lontins (årvier do Durant Indicatif Erirece).

Dins l' walon do 20inme sieke, c' esteut on tins d' codjowaedje foirt corant e Payis d' Lidje dins les scrijhaedjes, mins eto dins l' cåzaedje.

Dins les ôtès coines del Walonreye linwistike, si uzaedje esteut waitî come on francijha (eployî e 19inme sieke, mins pus dins les soces di scrijheus do 20inme sieke). I dveut esse replaecî pal passé compôzé.

E rfondou walon, c' est on tins normå dins li scrijhaedje.

Egzimpes d' eployaedje

normå, dins les scrijhaedjes e l' accint walon do Levant:

Galavale esteut on gros vilin brotchet ki bateut l' Ambleve tote foû dispoy Lorcé disca Rwene. C' esteut l' pexhon l' pus afaxhant k' on euxhe co måy veyou. Dji di k' c' « esteut » paski ouy, li brotchet n' est pus. C' est Heroûfosse li bracneu kel mwaistrixha on bea djoû, tot lyi fjhant avaler on tchvinea ki naivive inte deus aiwes, ratnou par ene grosse intche (Jean Lejeune di Djoupeye, divins Avå trîxhes et bwès)

loukî come flotchrece pa les soces di scrijheus do 20inme sieke, mins co eployî ezès scrijhaedjes do 19inme sieke e l' accint walon do Mitan:

Ç' a stî ene sacwè d' drole, / L' ôte feye, dj' aveu-st ene crole; / Tot aspoyî, Dj' aléve sokyî; / L' amour vint m' rewoeyî. (Nicolas Bosret, divins : Li bea bouket (tchanson))

Loukîz a : Pådje Jean-Charles Benoît

Normå, e scrît rfondou walon:

Cwand dj' a moussî dins s' classe pol prumî côp, la on pô dpus d' èn an e moes d' setimbe, nos ouys si rescontrît d' atoumance la k' i dmandéve ene kesse sol Mîtrinne Azeye. I rodjixha come ene cressôte (Lucyin Mahin, divins Tchicago-el-Walonreye).

Tins vijhéns

Dins les ôtes lingaedjes

espagnol

Foirt corant dins l' pårler ordinaire:

fui a Madrid (dj' ala/dj' a stî (=viebe aler) a Madrid)

estuve en Madrid (dji fouri/dj' a stî (=viebe esse) a Madrid)

francès

Egzistêye e francès, mins djusse dins li scrît lingaedje (Belès letes)

Je cousis leurs vêtements durant de longues années.

roumin

E roumin, e lingaedje corant, l' erirece simpe est foirt corant al nonne di Roumaneye, et la-djus on n' cåze nein avou l' erirece a deus bokets. Åd contråve, al bijhe (Transilvaneye, les deus Moldaveyes), on n' divize k' avou l' erirece a deus (compôzé) et a troes bokets (sorcompôzé), et la on n' conoxhe ni l' passé simpe, ni l' pus-ki-parfait. Li Scole transilvanyinne a sayî di ristitchî l' passé simpe dins les lives d' eglijhe, mins ça n' a måy sitî riçuvou på peupe, dedja nén påzès cantatîs å docså todi.