Tchampnwès (lingaedje)
Li tchampnwès (champaignat e tchampnwès), eto tchampnwès-årdinwès[1], c' est on mancî lingaedje d' oyi k' esteut cåzé coramint el France, dins l' Tchampagne eyet e Walonreye, mins k' est cåzu on moirt lingaedje, å djoû d' ouy.
Code e Wiccionaire: roa-cha
Istwere do lingaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li lingaedje shonne dedja egzister e 11inme sieke, la k' a gn a on scrijheu lomé Rachi. Mins li pus cnoxhou des prumîs scrijheus e tchampnwès, c' est Chrestien du Troyes (12inme sieke).[2]
Sitindowe do tchampnwès
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Frontire bijhrece
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li frontire bijhrece do tchampnwès a stî studieye aprume pa Charles Bruneau ey eplaideye e-n on live "La limite des dialectes wallon, champenois et lorrain en Ardenne" parexhou e 1913.
Viyaedjes del Walonreye k' on-z î cåzéve tchampnwès
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li pus gros des viyaedjes del Walonreye k' on-z î cåzéve tchampnwès est metou so Smwès : Bôhan, Vresse , Mambe, Suni, Badjimont et Pusmadje, tertos metous asteure sol rebanêye comene di Vresse, el Province di Nameur. Portant, disk' e 1960 (a-z aveuri), les troes viyaedjes di Suni, Pusmadje et Badjimont estént sol Province do Lussimbork (did la li limero diyalectolodjike "N63", avou N come "Neufchâteau" po Badjimont).
Portant, di l' ôte costé del Bote di Djivet gn a eto Cou-des-Sårts, sol comene di Couvén. Ci n' est ki d' lanawaire k' on s' a abaiti di çoula (avou l' rexhowe do Motî tchampnwès d' Cou-des-Sårts).
El France
[candjî | candjî l’ côde wiki]Dins l' payis d' Tchårluveye-Måjhire, di Sdan, di Rénse, et d' Trwès.
Ricnoxhance
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li politike linwistike pol tchampnwès :
- El Beldjike, il est ricnoxhou come lingaedje redjonå indodjinne pa li lwè, et manaedjî på CLRE.
- El France, li lingaedje n' a nou statut.
Scrijhaedjes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li gazete e walon "Li Rantoele" a-st eplaidî 2 tecses di prôze nén racontrece da Roger Nicolas sicrîts e tchampnwès avou l' accint d' Suni.
Li rvuwe "Terre d'Herbeumont et d'Orchymont" eplaide des tecses da Maurice Avril, ki sont do tchampnwès (dizo l' tite :"patwès").
El France, n a li rvuwe "Lou Champaignat".
Motîs
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Lives da Bruneau : cåzu tos les ponts såf les ponts walons cial et les gåmès (84 a 93)
- ALW : pont Ne 65 (Badjimont)
- Motî tchampnwès d' Suni (rahoukî e Wiccionaire come Tcha1)
- Motî tchampnwès d' Cou-des-Sårts (rahoukî e Wiccionaire come Tcha2)
- Motî tchampnwès d' Noûmayni (rahoukî e Wiccionaire come Tcha3)
- Motî tchampnwès di Sdan (rahoukî e Wiccionaire come Tcha4)
Ricwereus, scrijheus et soces
[candjî | candjî l’ côde wiki]Diccionairîs
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Henri Bourcelot (k' a fwait l' Atlas linguistique et ethnographique de Champage et de Brie)
- Jean-Pol Cordier
- Jean Lecaillon
- Joseph Marteleur
- Roger Nicolas
Scrijheus
[candjî | candjî l’ côde wiki]Soces
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Soce "Lou Champaignat".
- "Société des Écrivains Ardennais"
Linwince
[candjî | candjî l’ côde wiki]Motlî
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sacwants mots tipikes :
Loukîz a : Wikt:Categoreye:Mots tchampnwès
Croejhete
[candjî | candjî l’ côde wiki]- nén definixhant årtike omrin : lou
- prezintoes d' apårtinance singulîs : l' omrin et l' femrin sont ma, ta, sa... Loukîz a Macu, après Suni, todi.
- Gn a pont d' suddjonctif, a pårt po les viebe "awè" et "esse"
Fonolodjeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les durès cossounes å coron do mot divnut voltî doûces; les doûcès cossounes ni s' edurixhèt nén, come e walon.
- ene cabe (latén capra)
Passaedje di sacwants /a/ => /oː/ âdje => ôdje (ådje).
Les "û" ki vnès d' ene rîlêye francès walon UI => Û divnèt "oû" : loûre (lure), coure (cure).
Hårdêye difoûtrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sourdants
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ↑ champunois-ardunnais, Dominique Richard, Lou Champaignat l° 35, sins date (diviè 2012), p. 16.
- ↑ Claude Hagège, response a ene kesse da Dominique Richard, Lou Champaignat, come cial ådzeu.