Tchålerwè (veye)

Tchålerwè^[3] (la-minme, Châlèrwè^[4], Fr. Charleroi), c' est ene des troes grandès veyes del Walonreye walon-cåzante; å cmince, c' esteut èn ancyin ptit ban del Walonreye divnou intité.

Lomaedje

Dimorants

on Tchålerwetî, ene Tchålerwetresse (Châlèrwètî)^[5]
on Carolo, ene Carolo^[6]

Toponimeye

Dispu 1666, Tchålerwè ([LA] Caroloregium) a kécfeye candjî d' no. A l' atake, on l' escrijha e deus mots : Tchåle Rwè, al môde di Flipveye, metans. L' idêye, c' esta d' fé del riclame po li rwè Tchåle II d' Hasbork.

Padvant d' esse prindou påzès Francès eyet d' candjî d' no, cåze del Revolucion di 1789, Tchålerwè s' loma « Tchåle-so-Sambe ». Al shûte del Relovucion, on l' ava lomé, pindant on moumint, « Libe-so-Sambe ».^[7]

Istwere

Oridjene

L' oridjene del veye esteut-st on ptit viyaedje, lomé Tchårnoe (fr: Charnoy), ki e 1666 les Espagnols î costrujhît ene foirturesse, k' i lomît Tchårlerwè (Charleroy) e l' oneur di l' enfant-rwè Tchåle II.

E 1850, gn ourit les grossès aiwes.

Lisse des borguimwaisses

Divant l' rebanaedje

Divant l' guere di 40

1830-1834 : Paul-François-Joseph Huart-Chapel (PL)
1834-1851 : Gustave Nalinne (PL)
1851-1873 : Charles-Louis Lebeau (PL)
1873-1874 : Jules Isaac (PL)
1874-1879 : Charles Dupret (PL)
1879-1903 : Jules Audent (PL)
1904-1921 : Émile Devreux (PL)
1921-1925 : Émile Buisset (PL)
1925-1952 : Joseph Tirou (PL)
1953-1966 : Gérard-Octave Pinkers (PLP)
1966-1976 : Claude Hubaux (PL)

Dizo l' avorance nazeye

1940-1941 : Adolph Boland (POB)
1941-1942 : Prosper Teughels (Recsisse)
1943-1944 : Oswald Englebin (Recsisse)

Après l' rebanaedje

1977-1982 : Lucien Harmegnies (PS)
1983-2000 : Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS)
2000-2006 : Jacques Van Gompel (PS)
2006-2007 : Léon Casaert (PS)
2007-2012 : Jean-Jacques Viseur (cdH)
2012-2012 : Éric Massin (PS)
2012- : Paul Magnette (PS)

Djeyografeye

Tchålerwè est raiwé pa Sambe.

Economeye

Cinte industriyel, siderurdjeye, veulreye, prodûts tchimikes, construjhaedjes electrikes; Tchålerwè est å mitan d' on grand bassin d' hoyires, enute totes arestêyes, lomé li Noer Payis.

Tuzance walone

Accints do walon

C' est l' pus grosse veye pol walon do Coûtchant. Mins li walon d' Tchålerwè si prezinte come ene coyiné, ki bodje tofer. Metans, Bernus e 1850, eploye mwésse (po mwaisse). Sorlon A. Carlier (Motî do Coûtchant walon), li rahoucante fôme est mésse.

Sacwants tecses da Jacques Bertrand acsegnnut des diferinces inte li Veye-hôte et l' Veye-basse (metans po l' oyon AN/ON.

Sicrijheus e walon

Sidje di l' ALWAC (Soce di scrijheus et gazetes e walon), eyet del Måjhon des Walons
Léon Bernus

Sicrijhaedje e walon so Tchålerwè

Monoloke da François Lemaire so Tchålerwè, sovint dit pa Bob Dechamps come etermede.

Comint çk' on n' s' è va nén viker yu çk' i fwait bon

Ey evoyî boler l' fayé payis walon ?

Pocwè ? Tot simplemint pask' on trouve dilé lu,

- Do moens, nos, ses efants - tot cwè ki fwait plaijhi.

Èn etrindjir pasreut on djoû a Tchålerwè

I n' årè nén comprins tot cwè k' il est por nos.

Ç' pitit boket do monde, lu ki nos a dné l' djoû,

No Walonreye, por nos, c' est l' pus grande des merveyes.

Et nos plans bén cachî, nos n' trouvrans rén d' parey.

Eredjistrumints

Ciddé, vos ploz schoûter èn eredjistrumint del fåve do vî vî tins «Li bijhe et l' solea» ratournêye pa Jean Goffart avou l' accint d' après Tchålerwè pol Djåzant atlasse éndjolike des lingaedjes di France et d' avår la.
Ôte ratournaedje do minme tecse, adiercî et di pa Samuël Dumont avou l' accint did la.
Ôte ratournaedje do minme tecse, fwait et dit pa Dominique Vanderstoken avou l' accint did la.

Avey

Cloke-poite ki djowe les airs da Jacques Bertrand. Ès ban-cloke si lome "El Bourdon" ey a siervou a loemr li gazete e walon do minme no.

Hårdêye difoûtrinne

Istwere del grande inondåcion d' Châlerwè, e 1850 (arimé da Leyon Bernus, so l' Aberteke))

Commons

I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou Tchålerwè (veye) .

Referinces eyet sourdants

↑ https://web.archive.org/web/20190828194322/http://www.observatoires-locaux-de-charleroi.be/barometre/demographie/
↑ https://web.archive.org/web/20190828194322/http://www.observatoires-locaux-de-charleroi.be/barometre/demographie/
↑ TG1; sorwalonde avou l' son tch, rashiowe sol pitit no «Tchåle», rissintou pus walon ki l' disfondowe «Châle»
↑ TG1, a Courcele, Chålèrwo (Louis Marcelle, El Bourdon 738-739, setimbe-octôbe 2021 p. 23); ôte pårt e l' Walonreye, e 20inme sieke, on prononcve a môde francesse Charlërwa.
↑ FO94
↑ R12
↑ Delaet, J.-L., et al. (1989). Charleroi sous les révolutions 1789-1799. Crédit Communal, 136 p.

	Rebanêye Comene di Tchålerwè
Pitits bans: \| Couyet \| Dårmè \| Djilî \| Djumet \| El Ronsåt \| El Rou-dlé-Tchålerwè \| Gochliye \| Goutrou \| Lodlinsåt \| Mårciene \| Mårcinele \| Moncea-so-Sambe \| Mont-dzeu-Mårciene \| Montgneye-so-Sambe \| Tchålerwè
Hamteas di Couyet : Cinte \| El Queuwe \| L' Amerike \| Les Cwate Bresses \| Les Fiestås \| Transvå \| Viyaedje Hamteas di Dårmè : Cinte \| Fourcåt Hamteas di Djilî : Bwès-d'-Lôbe \| Cinte \| Coron Djerminå \| El Louvy \| Håyes \| Les Cwate Bresses \| Les Hôtchiyes \| Såt-Alet \| Såt-Culpart \| Sint-Djôzef Hamteas di Djumet :Båyemont \| Egne \| Goyîssåt \| Hamindes \| Houbwès \| Li Cope \| Li Tchåd-Moncea \| Rowe di Dårmè \| Site Sadin \| Ståcion \| Tchîf-leu Hamteas d' El Ronsåt : Bwès \| El Sokwa \| Les Rasses \| Masses Diårbwès-Tayni Hamteas d' El Rou-dlé-Tchålerwè : Les Årzêyes-El Bassêye \| Coron d' el Låtche \| Cinte \| Hûbes-El Mårtinet \| Willibôrou Hamteas di Gochliye : Cinte \| Cinte-Bijhe \| Cinte-Levant \| Coron Hubinon \| Fåbork di Brussele \| Fåbork di Tchålerwè \| Såt-les-Moennes Hamteas di Goutrou : Coron do Fouwî \| Goutrou \| Li Burtaegne Hamteas di Lodlinsåt : Cinte \| Coucou \| Gros-Fayi \| Ståcion Hamteas di Mårciene : Cinte \| Coron des Cerijhîs \| Bougnou \| El Dochriye \| Matadi \| Ståcion Hamteas di Mårcinele : Coron di l' Efance \| Coron Park \| Eglijhe Sint-Mårtén \| El Bele Avuzion \| El Viyete \| Hamtea do XII \| Hublinbu \| Li Brouwire \| Li Tcherbwès \| Mårtchî del Vesprêye \| Såt-Sint-Nicolai-les-Håyes Hamteas di Moncea-so-Sambe : Bijhe \| Cinte \| Coron Atulî Djermwin \| Coron Malghem \| Les Grands Trîs \| Li Burtaegne \| Li Hamtea \| Li Han Hamteas di Mont-dzeu-Mårciene : Bijhe \| El Bea Site \| El Spignat \| Èm Lodjisse \| Les Håyes Gadin \| Les Gonsreyes \| Muzêye del Fotografeye \| Pont-a-Nôle Hamteas di Montgneye-so-Sambe : Cinte \| Coron Sélestat \| Coron Yernaux \| Les Trîs-Sint-Djan \| Li Nouveye \| Li Roction \| Sint-Djan \| Sint-Tchåle \| Trieus Caisén Hamteas di Tchålerwè : Basse-Veye \| Brouchetere \| Bwès del Bol \| Fåbork \| Hôte-Veye \| L' Ålouwete

[1] ttps://web.archive.org/web/20190828194322/http://www.observatoires-locaux-de-charleroi.be/barometre/demographie/

[2] ttps://web.archive.org/web/20190828194322/http://www.observatoires-locaux-de-charleroi.be/barometre/demographie/

[3] TG1; sorwalonde avou l' son tch, rashiowe sol pitit no «Tchåle», rissintou pus walon ki l' disfondowe «Châle»

[4] TG1, a Courcele, Chålèrwo (Louis Marcelle, El Bourdon 738-739, setimbe-octôbe 2021 p. 23); ôte pårt e l' Walonreye, e 20inme sieke, on prononcve a môde francesse Charlërwa.

[5] FO94

[6] R12

[7] Delaet, J.-L., et al. (1989). Charleroi sous les révolutions 1789-1799. Crédit Communal, 136 p.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]