Ayiti

L' Ayiti, c' est on dislaxhî payis des Carayibes. C' est l' mitan coûtchantrece d' ene iye, l' Espagnola, k' å Levant, c' est l' Republike Dominikinne.

Eplaeçmint sol Daegne di l' iye d' Ayiti et Sint-Domingue

Mwaisse veye : Pôrt-å-Prince

Dimorants : (Ayicyins, Ayicinnnes)

Lingaedjes :

• francès : oficir
• inglès : ritches Amerikins et leus djins; si eployaedje est waitî come grandiveus
• creyole ayicyin : les djins

Istwere

C' est avår la ki Cristofe Colombe a disbarké e l' Amerike. Et sayî di fé bouter les Indyins, k' ont finålmint tertos morou. Adon, les colons ont-st amoenné des sclåves d' Afrike po fé l' ovraedje.

Elle a ddja stî dislaxheye e 1802. Mins elle a dvou atchter si indepindance al France da Napoleyon Bonapåre k' aveut dandjî d' bråmint des liårds po fé ses gueres.

Dispu li cmince do 20inme sieke, c' est cåzu tos dictateurs k' ont moenné la payis.

Politike

E moes d' måss 1908, li prezidint Nord Alexis aveut coulbuté li ci k' esteut prezidint dvant lu. E moes d' decimbe del minme anêye, i fourit disdjoké a s' toû pa l' djenerå Antoine Simon. Et s' fala-t i k' i s' såvaxhe so on batea francès po n' nén esse macsådé. 

Après, les pus rlomés dictateurs seront :

• Duvallier l' pa
• Duvallier l' fi
• Jean-Bertrand Aristide (on curé)

Onk des dictateurs aveut amoenné des djins del campagne po fé ene flouxhe di djins ki clatchént dins les djins a s' passaedje. Pu i n' les a nén remoenné. Il ont basti des barakes so on costé di Pôrt-å-Prince, çou k' a divnou li Cité-solea, ene coirnêye foû-lwè disk' å djoû d' ouy.

Dispu 2010, li novea prezidint, Martelly saye di fé mî ki les cis di dvant.

Djeyolodjeye

Damaedjes do tronnmint d' tere di 2010 a Jacmel

Metowe so ene cingue di tronnmints d' tere. End a yeu on teribe li 12 di djanvî 2010, k' a fwait dipus d' 200.000 moirts (kécfeye moens), veyanmint kel mwaisse veye fourit acsûte, copurade les pôves coulots, avou les måjhons basteyes al varade.

Economeye

Onk des payis les pus pôves del Daegne.

Après ene

Ele vike bråmint avou l' aidance eternåcionåle. Inte di zels, ene SNR walone, l' ADESH, amontêye pa Bruno Picård, on tchanteu e walon.

Alére

Louis Baijot, "Cwand l' tere si rewoeye", Li Rantoele 54, esté 2010.