Binamêye Revolucion
Li binamêye revolucion, u Revolucion lidjwesse, c' est ene revintreye el Principåté d' Lidje k' est l' prumire d' ene longue rîlêye.
Mwaissès piceures
[candjî | candjî l’ côde wiki]Elle a cmincî li 18 d' awousse 1789. Les conseyîs del comene fourît pités a l' ouxh del Violete. Li peupe loma deus noveas borguimwaisses Fabry et Tchestret.
Li captinne Ransonnet, avou ene pougneye di sôdårds, s' a rindou mwaisse del citadele on-z a fwait ene croes so les réglumints k' el Prince Eveke aveut ponou et ki bouxhént les mestîs djus.
Li prince-eveke a siné l' acoird, e s' tchestea di Hesta.
Li binamêye revolucion a stî shuvowe d' on prumî radjocaedje, del deujhinme revolucion, do deujhinme radjocaedje (1792).
Dins les Bas Payis otrichyins (li restant del Walonreye d' ouy), gn a yeu so les minmes trevéns li Revolucion Braibançone.
Ci côp la, les Francès ont-st abroké el Principåté (1795). Ci fourit li cminçmint do redjime francès.
Sipepieuse cronolodjeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Li Revolucion lidjwesse esta on tins di rmowe-manaedje : e shijh anêyes, les Lidjwès potchît do redjime des Prince-evekes al republike francesse, tot passant pa ene Republike lidjwesse e pa sacwants radjocaedje do pouvwer do Prince-Eveke. Nos avans dandjî di rmete li cronolodjeye po bén comprinde les pondants et les djondants di l' istwere del Principåté d' Lidje ces anêyes la di grand coschoyaedje.
- 1772 : Tchåle-Françwès Velbruk est tchoezi come prince-eveke di Lidje. Il ecoraedje les årts et les novelès idêyes disk' a s' moirt en 1784.
- 1784 : Hoensbroeck replaece Velbrück sol trône di prince-eveke. Il est bråmint pus straegne et pus wårdiveus k' l' ôte.
- 1789 : Li Revolucion pete å côp a Paris et a Lidje. Hoensbrück court evoye e l' Almagne (Trive) et l' Republike lidjwesse est proclamêye.
- 1791 : Prumî Radjocaedje : l' årmêye otrichyinne riplaece Hoensbroeck sol trône di prince-eveke. Les påtriyotes lidjwès ebaguèt-st a Paris.
- 1792 : Hoensbroeck mourt ey esse replaecî pa François-Antoine-Marie de Méan ki doet radmint steper evoye cåze del bataye di Djmape, ki permete ås tropes francesses da Dumouriez di revayi l' Principåté eyet des Bas Payis otrichyins.
- 1793 : Les citweyins lidjwès plebicitèt li raloyaedje del Principåté al France. Mins al bataye di Neerwinden, les Otrichyins vinkixhèt les tropes francesses et rmete e plaece, po l' deujhinme côp, li prince-eveke di Meyon a Lidje.
Sacwants acteurs del Binamêye Revolucion
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Jacques-Joseph Fabry
- Prince-eveke di Meyon
- l' abé Ramoux
- Djihan-Pire Ransonnet
- Jean-Remy d' Tchestret
- Prince-eveke Velbruck
A schoûter
[candjî | candjî l’ côde wiki]Cwatru-vint-nouv (sitroete plake) (G. Cabay & D. Droixhe, "Cwatru-vint-nouv", textes et chansons de la Révolution liégeoise)