Redjime francès
Li redjime francès, c' est l' sistinme politike k' i gn a yeu el Beldjike di 1796 a 1814.
Il a cmincî djusse après li Binamêye Revolucion et l' Revolucion Braibançone, di cåze di l' evayixhaedje des Bas Payis Otrichyins, et del Principåté d' Lidje pås sôdårds francès, k' a shuvou l' batreye di Fleuru (1794).
C' est l' prumî et l' dierin côp kel France si rinda mwaisse di tote li stindêye del Walonreye.
Li redjime politike del Walonreye esteut a pô près l' minme kel kel ci del France d' adon. I provneut bråmint des idêyes diswalpêyes al Revolucion francesse, ramidrêyes pa Napoleyon.
Li redjime francès a amoenné bråmint do disdu el Walonreye, copurade a cåze di l' afwaire des curés djureus.
Après l' redjime francès, li Walonreye moussa dins li Rweyåme Uni des Bas Payis.
Eritances do redjime francès ki dmorèt co å djoû d' ouy.
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li redjime francès va candjî tertotès sacwès k' i gn aveut dvant, do trevén di çou k' on loma adon «vî redjime».
- L' uzaedje do francès come seule lingaedje oficire, do dzo å dzeu del schåle administrative.
- Li veyaedje evi d' brånmint d' lingaedjes (inte di zels li walon esteut rwaitî insi, come tos les lingaedjes do payis ôte kel francès).
- Li rmetaedje eshonne des provinces walones k' estént aloyeyes å Sint Impire Romin Djermanike eyet les cenes k' estént on boket des Bas Payis otrichyins.
- Schovaedje evoye di l’ esclavaedje.
- Pårtixhaedje e cantons.
- Pårtixhaedje en arondixhmints d' djustice.
- Suprimaedje des djibets.
- Suprimaedje des démes.
- Li code Napoleyon.
- Li rashiyaedje e l' estat civil, et l' uzaedje des nos d' famile.
- Les çanses adicioneles.
- Les tchampetes.
- Les forestîs.
- Les djindåres.
- Les djuris d’ assijhe.
- Li moniteur.
- Li metaedje a pårt di l’eglijhe et l’ estat.
- Les contribucions.
- Li sisteme metrike.
- Les abondroets des djins.
- Li cadasse.
- Li divoice.
- Li naturalijhaedje.