Listeriôze ås biesses

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « listeriôze », loukîz cial.

Berbis ki tént s' tiesse å hôt, dandjreus di cåze del listeriôze.

Li listeriôze ås biesses, c' est ene maladeye ki rascråwe les roemiants et bråmint des ôtès biesses ås tetes, inte di zeles les djins. Ele si voet eto dins les oujheas.

Cåzaedje

Li cåze, c' est ene bactereye k' on lome Listeria monocytogenes, et k' on trouve dins tere, dins et dins les essilaedjes, nén trop bén fwaits.

Ele si rtrouve dins l' laecea des vatches et des gades malådes, et pout passer houte do pasteurijhaedje.

Minêyolodjince

Li maladeye est pus corante dins les payis froeds ki dins les tropikes.

Li må sait acsure des biesses di totes les ådjes, minme les djonnes djusse sikepyîs.

Li maladeye si prodût cwand les biesses ont do må a esse bén nouris (setchresses, mancances). Mins ene ôte cotoû minêyolodjike, c' est l' sognaedje ås silo. Pår avou des silos må fwaits (pH dizeu 5,5).

Avou ça d' pus ki, e l' Izlande, on lome cisse maladeye la «må d' essilaedje».

Les cas aparexhèt plik plok. Mins gn a padecô des ptitès minêyes dins l' minme cinse di vatches, di bedots u d' gades.

I shonne ki les minêyes ås djins ni vegnnut nén e minme tins ki les minêyes ås biesses.

Cognes di sintomes clinikes

Totavå les sôres di biesses ki polnut esse adjondowes del maladeye, on trouve troes diferinnès cognes clinikes :

• ene avou di l' efouwaedje do cervea, et des senes nierveus. Aprume ene paralizeye des niers crånreces V (nier do mawiaedje), VII (des mouvmints del figueure) et VIII (po l' avalaedje).
• ene avou do fordjetaedje, sovint ås berbis, ås vatches u ås gades avanceyes plinnes. Li pureure dimeure agriftêye ki l' diåle al matrice.
• ene avou del septicemeye ki cmince dins l' estoumak et li ptit boyea, et avinde li foete. Cisse cogne la si rescontere dins les biesses å miersitoumak (rawiants, magneus d' tchå, evnd.) ey eto dins les ptits veas et djonnes agneas divant k' i n' roemiexhe. On l' pout vey eto ås fordjetantès vatches et berbis, cwand li skepion n' est nén bouté foû.

Listeriôze ås bedots

videyo ki mostere bén li paralizeye figurrece, et les mouvmints tronniveus des lepes, sins avalaedje

On-z a des ptitès minêyes di listeriôze dins les bedjreyes cwand on sogne a l' essilaedje. Les biesses ni toumèt nén malådes tertotes eshonne, mins ene après l' ôte. Mins gn a eto des rîlêyes di cas unikes (onk u deus dins tchaeke tropea), so ene coûte termene di tins, aprume dins les agneas.

Les mwaisses senes sont dins l' sistinme nierveus. Les berbis ont l' tiesse sol costé, avou l' cô stindou. Mins ele ni savèt pus roter.

Åd fwait do poirt del tiesse, li maladeye rishonne å tournisse (c' est come ça k' on l' lome e sacwants payis). Mins dins l' tournisse, les berbis rotèt co bén (tot tournant) et vikèt dipus d' on moes avou leu må. Eyet l' tournisse n' adjond nén les djonnes agneas, li listeriôze bén.

Sacwants agneas sont-st achurnåves do vizaedje (påpire dizeutrinne djus). Et aler betchter après des sacwès u al tere u dins l' aiwe, sins ni mawyî ni avaler. Portant, i shonnnut awè fwin et soe (i volnut boere et magnî).

• 
  Ene berbis avou s' tiesse sol costé

Listeriôze ås gades

On trouve les minmes senes d' ecefalite k' ås bedots. Li tiesse est e-n opistotonosse.

• 
  gade coûtcheye so s' flanc, shonnant presse a crever (avou opistotonosse)
• 
  Mins dins l' minute ki shût, ele si rastampa tote seule
• 
  et voleur aler plitchoter
• 
  adonpwis, si rcoûtchî normåldimint, mins li tiesse å hôt

Listeriôze ås bovrins

li vatche avance a l' aveulete, pu s' arester dins l' coine do meur

Cwand l' må s' tape sol cervea, on-z a des senes d' ecefalite, ki polnut esse diferins d' ene biesse a l' ôte.

Li vatche acsûte dimeure tote seule, lon erî do tropea, u wåle donci donla, a l' aveulete, avå l' waide.

On rescontere :

• l' aveulté.
• do boutaedje å meur (sene nierveus). Ene rascråwêye vatche shût l' eclôzeure, disk' a ene coine, et s' î arestêye et dmorer la des longs moumints.
• li biesse vout magnî mins dimeure lontins avou di l' amagnî e l' boke et l' raetchon ki vént foû.
• paralizeye des niers del figueure. L' oraye, li påpire do dzeu et les lepes sont sins exhowe.
• gn a do tournisse, todi dins l' minme sinse.
• li tiesse pout esse tinowe sol costé, mins nén toirtcheye (come dins les maladeyes del mîtrinne oraye). Ele pout ossu esse baxhåve u stindowe.

Médiaedje

Li listeriôze pout esse médieye avou les antibiyotikes (tetraciclenes, cloramfenicol u forfenicol, penicilene u amocsicilene) s' elle est prinjhe a tins. Dj' ô bén ki les tos prumîs sintomes, come èn ouy covisse, divèt esse ricnoxhou på berdjî. Mins, å pus sovint, li biesse creve sins bråmint malårder (onk a troes djoûs dins les berbis).