Noûmot

On noûmot ou novea mot, c' est on mot k' ene sakî dit u scrît pol prumî côp, et ki s' sipåde dins tot on lingaedje.

Gn a todi on noûmot ki doet aspiter tchaeke côp kel kiminålté des djåzeu(se)s est dvant l' arivêye d' ene novele sacwè (usteye, tecnike, atuze, adjinçnaedje administratif u sociål).

Les noûmots e walon sont studyîs dins ene pådje tote seule.

Sôres di noûots, d' après leu vitesse di comprindance

On djåze di clair noûmot ou di spès noûmot.

clair noûmot

On clair noûmot, c' est on novea ot k' èn uzeu (ene uzeuse) ordinaire del langue pout adviner sol côp çou k' i vout dire.

Metans, e walon, li mot : «noûmot», «poirtåve».

Li noûmot pout esse clair pask' il a divnou corant dins èn ôte lingaedje ki les cåzeus kinoxhnut bén :

Par egzimpe, e walon : mobilofone, emile, Toele (Internete), årtchive

spès noûmot

On spès noûmot, on n' comprind nén do côp s' sinse. Mins on l' aprind raddimint si bråmint des djins s' è sievnut po ene novele sacwè foirt corante.

Par egzimpe, e walon : «axhlåve», xhinåd (dessén), Daegntoele, spicilaedje.

Manires d' askepyî des noûmots

Les cwate mwaissès manires po des noûmots skepyî, c'est :

• Li stindaedje do sinse
• L' aparintaedje
• L' aplacaedje
• Li calcaedje

Gn a eto des tecnikes diléreces :

• li spårdaedje d' on no d' måke di fabrike come on cmon no, metans, dins bråmint des lingaedjes "coca".
• li spårdaedje d' on sigue, ki n' est pus rsintou té ké : sida, aids.

Après leu skepiaedje, les noûmots divèt co esse eployîs pås cåzeus et pås scrijheus do metou lingaedje.

Acceptance des noûmots

Dins les lingaedjes avou on linwe-ehåyaedje oficire, les noûmots ki skepeynut tot seus polèt esse acceptés u nén pa l' intitucion k' erîle li langue. Årvierdimint, ciste institucion la pout atåvler des ôtes noûmots po replaecî les cis k' ele ni vout nén (sovint pask' i sont calkés d' ene langue etrindjire, riwaiteye come on spotchant lingaedje).

• les calcaedjes di l' inglès del fotbale på francès (corner, penalty) e francès replaecîs pa des mots pår francès coup de coin, pénalité (cône, penalti).
• li calcaedje di l' inglès compiuter u do francès ordinateur (copiutrece) pa l' arabe replaecî pa on mot pår arabe hasoub.

L' askepiaedje di noûmots pa les djins, c' est on sene di vicansté d' on lingaedje. Les lingaedjes dilérins ciminçnut a mori podbon cwand i n' sont pus capåbes d' edvinter des noûmots. Adon, i lomnut totes les novelès sacwès dins li spotchant lingaedje, sins minme redjårber leu no. E walon, c' est çou k' on lome les francijhas.

Hårdêye divintrinne

• Askepiaedje di noûmots e l' arabe marokin.

Hårdêyes difoûtrinnes

• Tchaptrê so les noûmots do live "Ké walon po dmwin ?" (e francès, avou on racourti e walon)
• Li pådje so les noûmots di l' Aberteke (maxheye, walon et francès).