Walon et tîxhon

Cisse pådje cial va rashonner tot çou k' a a vey avou l' rapoirt do lingaedje walon avou les lingaedjes tîxhons, tecnicmint, et eto politicmint.

Eterloyances tecnikes

mots d' aplacaedje tîxhon/pî

Studias sol walon fwaits ezès payis tîxhons.

Les prumîs studias sol walon fourît eplaidî e-n almand.

Léon Zéliqzon, Glossar über die Mundart von Malmedy (Motlî do pårler d' Måmdiy), eplaidî dins ene gazete sincieuse almande (Zeitung für Romanische Philologie, 18, 1894)
J. Niederländer, Die Mundart von Namur (li pårler d' Nameur), eplaidî dins l' minme gazete, tôme 24, 1900, pp 1-32 & 251-309).
Ernst Förstemann, Altdeutsches Namenbuch; I. Personnennamen, 2inme vudindje, Bonn, 1900.
Ernst Gamillscheg, Germanische Siedlung in Belgien und Nodfrankreich, Berlin, 1938, 208 pådjes.
J. Warland Glossar und Grammatik der germanischen Lehnwörter in der wallonischen Mundart Malmedys, 1940
Lein Geschiere, Eléments néerlandais du wallon liégeois, Misterdam, 1950, 366 pådjes.
Alain Atten, Motî d' Doncô, 1980, 104 pådjes.
Nicolas Gérard La standardisation et l'enseignement des langues régionales romanes de Wallonie à la lumière de son institutionnalisation. Memwere di romane al KUL, 2002. L' ovraedje a stî acvierné på mådjuster Pierre Swiggers.

Ricwereus k' ont-st eplaidî leus rcweraedje e-n on lingaedje tîxhon

Eterloyances politikes

Li studiaedje do walon pås linwincieus almands et l' imperialisse almand (1870-1945)

Les linwincieus almands ont stî les prumîs a studyî l' walon. Li prumî a-z aveur sicrît ene sacwè sol walon est èn Almand: J. Niederlander, Die Mundart von Namur, eplaidî dins ene gazete sincieuse almande. Do côp après, von Wartburg a adjinçné si nouzome Franzözische Etimologische Wörtenbuch, co asteure li Bibe des romanisses, ki studeye tos les lingaedjes romans di l' ancyinne Gåle, bodje pa bodje.

Les politikîs, a pårti d' Bismarck, s' ont rsievou des dnêyes des sincieus po stitchî dins l' tiesse des djins d' avårla (Almands, mins minme les Flaminds) kel walon esteut on pårler foirt djermanike. Did la, li rcweraedje d' etimolodjeyes tîxhones, foirt al môde. Jean Haust lu-minme s' î a epîté dipus d' on côp.

El guere di 1914, les prumirès årmêyes almandes avancént avou des djins ki djåzént bén walon (c' est dins "Li bracnî" da Joseph Calozet. C' esteut motoit bén des "Almands" del Prûsse walone, k' aléve divni "les Redîmés payis").

Did la, après les deus gueres, l' araedjiveusté d' onk come Lucyin Linåd po rdire tofer kel walon esteut roman. Dji n' a nén les pinses k' i gn åye yeu des waloneus ki s' î ont leyî prinde (fé avou ls Almands, avou l' idêye ki ces-cial sotnèt l' lingaedje walon), a pårt, motoit, li cas da Djhan de Lathuy, mins ci n' est nén si simpe ki ça.

Kécfeye eto, les waloneus ont yeu sogne, après l' guere, di disfinde li walon come on lingaedje ki pôreut riprinde en miete di terén å francès. C' est tins les anêyes 1945-1960 ki l' walon a stî abandné podbon come lingaedje del mame a ses påpåds.