Aller au contenu

Cawete -åve

Èn årtike di Wikipedia.

Li cawete -åve, c' est, aprume, ene vicante cawete, metowe après on viebe (sol bodje A), po fé èn addjectif, avou l' sinse "ki pout subi l' fijhaedje".

I s' polèt sovint ratourner pa on sfwait addjectif francès, et kécfeye e l' inglès, avou l' cawete -able.

ricnoxhåve : ki pout esse ricnoxhou, F. reconnaissable, ingl. recognizable.

Li cawete vént del cawete latene -abilis ki vout dire parey. Elle a insi stî acawêye a des bodjes pår walons, et dner des mots k' on n' ritrouve nén e francès (haeyåve ki pout esse haeyou, nén aduzåve, ki n' pout nén esse aduzé),

Portant, dins sacwants cas e walon, li cawete a pierdou s' prumî sinse, pa assaetchance di des ôtès cawetes.

Li cawete -åve a bén manké di divni ene moite cawete, veyanmint ki les calcaedjes do francès, e 20inme sieke, ni l' ont pus eployî, tot foirdjant ene francijheye -åbe u -ibe :

abominåbe
capåbe
responsâbe
rêzonâbe
respectâbe

Portant, e 17inme et 18inme siekes, elle aveut siervou a rwalonijhî sacwants calcaedjes do francès

veritåve (eployî sacwants côps dins les noyés walons.

Elle a stî rmetowe a l' oneur al fén do 19inme sieke : (ovråve, F. ouvrable, ey e 21inme sieke påzès rfondeus do walon, k' ont rwalonijhî les mots come responsåve, respectåve, råjhnåve, et fé des noûmots come aberwetåve (F. téléchargeable).

S' el cawete -åve respond sovint al cawete francesse -able, ele pout esse est prinjhe po rwalonijhî des mots avou l' cawete francesse -ible, ki n' est pus vicante e walon

creyåve : ki pout esse creyou; F. croyable et crédible
veyåve : ki pout esse veyou, F. visible.
nén oyåve : ki n' pout nén esse oyou, F. inaudible.
sipotchåve : ki pout esse sipotcheye, tot djåzant d' ene voyale
pexhåve : ki pout esse pexhî.

Les addjectifs bastis avou l' cawete -åve sont cobén sustantivés et divni des nos, ossu bén dins des mots classikes ki dins des noveas mots.

vijhnåve : plaece k' on pout "vijhner", k' on î pout aler ås vijhéns.
axhlåve : telefone ki pout esse "axhlé" (poirté, metou dizo l' axhele).
amiståve : k' on pout åjheymint esse amisse avou.

Sinsyince a pårt

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Droldimint assez, li cawete -åve a eto stî eployeye come dobe des cawete -ant, dins des addjectifs ki n' volnut pus dire "ki pout subi l' accion", mins bén "ki pout fé l' accion" :

ahessåve = ahessant, k' ahesse bén
hodåve = hodant, ki hode tofer.

Ki, dins sacwantès cåzes, on n' pout pus ricnoxhe li bodje do mot, et insi, c' est målåjhey di dire si c' est on sinse di subixhaedje u di fjhaedje :

haemåve
banåve

Dins sacwants mots, elle a replaecî les cawetes francesse -aire u -al.

contråve

Li dispårdaedje del cawete -ire emey les accints do walon, c' est so ene pådje tote seule.

Li cawete -åve dene erîlêymint ene cawete -åvmint, purade po des addjectifs fwaits a pårti d' on viebe walon)

Tant k' al cawete -åbe, ele dene des adviebes avou l' cawete -åblumint, purade po des addjectifs ou des adviebes calkés do francès.

Pa des côps, on-z a eto -åve et -åblumint (l' addjectif fwait pal voye normåle e walon, eyet l' adviebe prins do francès.[1]

Sifwaitès cawetes dins des ôtes lingaedjes

[candjî | candjî l’ côde wiki]

E neyerlandès ey en almand li minme mwaisse fonccion del cawete -åve est rindowe pal cawete -baar

Ny herkenen (ricnoxhe) => herkenbaar (ricnoxhåve).
  1. Pablo Sarachaga, emile do 22 d' djun 2016 a Lucyin Mahin.