Payis d' Lidje (diyalectolodjeye)
Li walon do Payis d' Lidje u walon do Levant, u Ess-walon, el diyalectolodjeye walone, c' est l' accint walon djåzé so ene sitindêye ki va a pô près come li province di Lidje, mins ki rprind eto sacwants viyaedjes del Bijhe del Province do Lussimbork, åtoû del Viye Såm.
C' est onk des cwate mwaisses accints do walon avou l' walon do Coûtchant, li walon do Mitan, et l' ci del Basse Årdene.
Li walon do levant est sovint aroyî come li stindêye k' on-z î eployive li mot noret e 20inme sieke.
L' accint do payis d' Lidje est l' ci k' a yeu l' pus d' pwès cwand on-z a apontyî les sistinmes d' ortografeye do walon.
Li ratourneure "Payis d' Lidje" a eto des ôtes sinses.
Les motîs do Payis d' Lidje
[candjî | candjî l’ côde wiki]
- Djivêye des motîs walon-francès avou l' accint do Levant
- Djivêye des motîs francès-walon avou l' accint do Levant
Li motlî do payis d' Lidje est onk des mî raspepyîs, metans dins li motî walon-francès da Jean Haust, k' a sovint siervou come sistinme di rfondaedje po tos les scrijheus di ces payis la.
E 20inme sieke, gn a yeu foirt waire di tecses sicrîts dins cisse sitindêye la, et ki notèt l' accint di leu pårler, apus ki pol Payis d' Måmdiy.
Les scrijhaedjes do payis d' Lidje.
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les scrijhaedjes do payis d' Lidje sont-st eto dins les pus vîs. Bråmint des paskeyes sont scrîtes avou des accints did la (nén todi li ci di Lidje minme). Les Noyés walons eto.
Å 20inme sieke, li fjhaedje di pîces di teyåte e walon î a stî l' pus florixhant di tote li Walonreye. Les belès letes les pus må rprezintêyes avou l' accint lidjwès, c' est co les romans.
Å cmince do 21inme sieke, gn a cmincî on mouvmint di scrijhaedje di prôze nén racontrece avou l' accint d' Lidje, purade åtoû des rivowes Nosse lingaedje eyet Djåzans walon.
C' est eto avou des accints do Payis d' Lidje k' i gn a yeu les prumîs rmetaedjes e walon des Evandjîles.
Sacwants accints e Payis d' Lidje
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Li betchfessî å s' î prononce â el Hesbaye, et e l' Årdene (avou Måmdiy), ô (au) al Bijhe di Lidje, eyet å a Vervî (on son ki s' ritrouve di l' ôte costé del frontire des lingaedjes, e limbordjwès). Come Jules Feller eyet Jean Haust estént d' Vervî, il ont bråmint tchôkî po prinde ci scrijha la dins li scrijhaedje do walon d' Lidje e 20inmme sieke. Li lete a stî rprinjhe come betchfessî e rfondou walon dispu 1991, so atåvlaedje do (franwal Walo +).
- Li spotchåve voyale est I a Lidje ey el Hesbaye, mins U a Vervî ey e l' Årdene (avou Måmdiy). A l' aschate å Levant (Faimonveye), cisse voyale la si prononce Ë.
- Li son AN si prononce ON el Hesbaye. Ci scrijha la si rvoet cobén dins les vîs tecses, come li paskeye do sidje di Viene. Mins i n' a cåzu måy sitî noté å 20inme sieke.