Warmich
Warmich 
aschoûtez lu, (pus fôrmelmint Warmifontinne, F. Warmifontaine), c' esteut on hamtea d' Grapfontinne, asteure onk des viyaedjes do Grand Tchestea.
Lomaedje et spotaedje des djins
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Lomaedje : Warmifontnî, Warmifontenresse[1]
- Sipotaedje : les Nûtons (la-minme, les Lûtåns, les Nûtåns).[2]
Rilidjon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a-st ene eglijhe. Il a divnou pårotche e 1859.[3]
Istwere
[candjî | candjî l’ côde wiki]Do trevén otrichyin, c' esteut èn ecårt di Grapfontinne.
E 1787 (ricinsmint Mareye-Tereze), i gn aveut 72 djins a Warmich, k' estént cinsîs, bierdjîs, banslîs u marixhås.[4]
Dizo l' redjime francès, Warmich fourit metowe come mwaireye .
Adon-pwis, elle est raloyeye al comene di Straimont-Grapfontinne dizo l' redjime holandès (1823).
Ridvént on hamtea d' Grapfontinne e 1837.[5]
Industreyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les schayires ont drovou al difén do 18inme sieke. Ça fwait k' e 1818, gn aveut 149 dimorants dins l' viyaedje. Mins ci n' esteut k' des cårires di plinne air.
E 1845, on a drovou les prumirès fosses, po tirer l' pire do fond. Tantea k' å cminçmint di l' anêye 1912, l' eschayire ocupéve 300 ovrîs, et fabrikéve 12 miyons di schayes so l' anêye.
Mins li 5 di måss di ciste anêye la, gn a yeu on ralaedje-plin, k' a eto fwait croûler cénk måjhons do viyaedje. On a clôs l' travo, et nel ridrovi k' e 1924.[6]
Les schayires ont seré botike podbon e 2001.[7]
Tuzance walone
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sicrijheus e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Calixte Culot esteut did la. Ses scrijhaedjes e walon notèt l' accint d' Warmich, et les viyès dujhances do viyaedje. Istoricmint, on rténrè si tecse "fåt i serer les schayires di Warmich" (faut-i sèrer lès ardwazières du Warmich) eplaidî dins l' coirnpeye «Cwand dji n' sai rén, dji m' tai». Loukîz eto si scrijhaedje so les «ptits omes di Warmich» (des nûtons, mins avou des piceures ene miete diferinnes des cenes do miercorin del Walonreye, metans ene longue cawe). Sacwants tecses et des viyès fotos do viyaedje ont stî rashonnêyes dins l' live «Raglenaedjes on pô pattavå».
Bernard Jacob a scrît sacwants fåves, et a rashonné on motlî so l' accint walon did la.
Accint walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li betchfessî én si trouve dizo l' disfondowe "iè": riè, biè, biètöt (rén, bén, béntoit), houte del cawete di codjowaedje des djins do pluriyal do NDIE: i plièt (i plént); i passièt (i passént).
Li betchfessî ô est prononcî sorlon l' prononçaedje zero-cnoxheu (rastrindou long O). Il est scrît avou li scrijha ö dins l' sistinme Feller-Pierret pa les deus scrijheus do payis.
Li betchfessî å est prononcî come long O drovou. Il est scrît "ô", çou ki nel kimaxhe avou l' ci di dvant scrît "ö".
No di des plaeces di Warmich
[candjî | candjî l’ côde wiki]
- A vey avou les monts et les vås
- Li plinne (a-z aveuri) (fr. Le Plane)
- Li Plate des prés
- Coisse des Djernås (fr. côte des Gernaux)
- A vey avou l' Istwere
Hårdêye difoûtrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les ptits omes di Warmich (tecse da Calisse Coulot).
Sourdants
[candjî | candjî l’ côde wiki]
- ↑ cawete -î (noûmot do walon, atåvlé e 2016).
- ↑ Raymond Mouzon, Les blasons populaires du pays de Neufchâteau, documint CIDWEL.
- ↑ TG4.
- ↑ Calixte Culot, Raglenaedjes on pô pattavå p. 5.
- ↑ TG4.
- ↑ Calixte Culot, come cial ådzeu, p. 5-6.
- ↑ TG4.
- ↑ Calixte Culot, come cial ådzeu, p. 16.