Son é
Li son é, e-n AFE /e/, c' est on prononçaedje drovou del voyale e.
e rfondou walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]E rfondou walon, li son é si rtrouve dins sacwants categoreyes di mots.
- ene pitite rîlêye di sustantifs k' årént stî ratindous avou l' cawete -î, mins k' ont passé avou ene pus lådje oyowe avou l' cawete -é: singlé, «colé», pilé (pilasse), tchandlé, mestré.
- des viebes del prumire troke:
- dins l' cawete d' l' infinitif et do pårticipe erirece: tuzer, poirter, tchanter».
- dins l' cawete do pårticipe erirece: tuzé, poirté, tchanté.
- dins l' cawete di codjowaedje -ez (atôtchî ordinaire et poli, atôtchîs di l' indicatif prezintrece et do cmandeu) des viebes del prumire troke: vos tchantez, vos pinsez, alez s' coûtchî
- dins ene pougneye di mots rindjîs come cåzu betchfessî é: lét, ceréjhe, cérudjin, sézaneye…
- dins sacwants ptits mots k' ont on coron -el e francès: pé (pire), pés (d' vatche), té, ké, sé…
I n' est nén ritnou come prononçaedje zero-cnoxheu dins les calcaedjes do francès: decimbe, prezidint, prezinter, ki sont purade prononcîs avou l' son /ɛ/. Nerén po sacwants ôtes divintrins E ki s' polèt spotchî coinreçmint: boledjî (bol'djî), limero (lim'rô), metou (m'tu).
dins les walons coinreces
[candjî | candjî l’ côde wiki]On trouve des sons é nén rprins e rfondou:
- po les cawetes d' infinitif et les pårticipes passés omrin des viebes del deujhinme et troejhinme troke, dins sacwants coines di l' Årdene (ban des Libins, Ôvîfa: mougner, tchèrier.
- pol cawete -êye dins l' Walon do Mitan et do Coûtchant (-éye), et dins les viyaedjes do foirt Levant (payis d' Måmdey, Simwès): (-ée, -é).
- pol betchfessî ai sol Coûtchant walon (mwésse, dj' é fét, il èst léd).
- po toplin des mots avou l' son è dins les aschates walon-picård (éyèt…).
Mins cåzu tos les sons é do rfondou mankèt dins ene lådje contrêye metowe e fén mitan del Walonreye, åtoû del Fåmene ki lzès prononce "è" (/ɛ/): singlè, dji va tchantè, dj' a tchantè, tchantèz, on lèt, do sè.
Les accints k' ont l' son é come e rfondou el sicrijhnut å pus sovint del minme façon. Portant, dispu les anêyes 1970, ene novele piceure ortografike a stî askepeye dins l' Coûtchant walon po les infinitifs del prumire troke, sicrîts avou l' cawete «-ér» (tchantér).[1]