Coron -ès des addjectifs femrins pluriyals metous padvant
Li coron -ès des addjectifs femrins pluriyals metous padvant, c' est on prononçaedje /ɛ/ (è) do dierin pî des addjectifs femrins epitetes pluriyals metous padvant l' no, dabôrd ki dins les ôtes djinre et nombe, li voyale E est halcrosse.
Ele pout eto s' apliker a sacwants nén definixhants prezintoes (totès, sacwantès, kékès, ôtès, puzieurès)
Egzimpes
[candjî | candjî l’ côde wiki]addjectifs
[candjî | candjî l’ côde wiki]Ci prononçaedje la si scrît -ès e rfondou walon ey e sistinme Feller[1].
Fråzes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Nos avans yeu les grossès aiwes.
- La des belès comeres !
- Respectez les viyès djins
- Les grandès rowes di strin ratindnut d' berôler (A. Gauditiaubois, tchanté pa William Dunker)
- C' est nén po les minmès råjhons k' mi.
Eredjistrumints
[candjî | candjî l’ côde wiki]- grossès aiwes
- Avou coron -ès: (e sistinme Feller: grossès-êwes /ɡʀɔ.sɛ.ˈzɛːw/) aschoûtez lu u aschoûtez lu
- Sins coron -ès: (e sistinme Feller: grosses-êwes /gʀɔz.'zɛːw/) aschoûtez lu
- gurzales
- noerès gurzales: aschoûtez lu (neûrès gurzales) u aschoûtez lu (nwârès gruzales) u aschoûtez lu (nwêrès gurzèles)
- vetès gurzales: aschoûtez lu (vètès gruzales)
- blankès gurzales: aschoûtez lu (blankès gruzales)
- grossès gurzales: aschoûtez lu (grossès gruzales)
nén definixhants prezintoes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Pa totès stroetès voyes (tite d' on roman da Auguste Laloux)
- Dj' a co sacwantès kesses
- Dj' a veyou kékès måcules dins vosse tecse.
- Vos fåreut trover des ôtès råjhons.
- Gn a puzieurès sôres di troufe.
Plaeçaedje di l' accint tonike
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li coron -ès ni prind nén l' accint tonike, ki dmeure sol sillabe di dvant.
C' est cåzu l' seu cas e walon la k' l' accint tonike si mete sol divant-dierinne sillabe.
Rujhes d' aplicåcion
[candjî | candjî l’ côde wiki]divins les mots avou èn emacralé djinre
[candjî | candjî l’ côde wiki]Po l' aplicåcion di cisse rîle la, les raprindisses divèt bén prinde asteme ås nos ki sont femrins e walon (ey adon, prinde li coron -ès) et omrins e francès:
- (Aler bagnî e Mouze !) A des pareyès ådjes ! (L. Hendschel, So l' anuti).
Asteme eto ås nos ki sont omrins e walon et femrins e francès (ey adon, ki n' prindèt nén li coron -ès)
- L' ome ås rodjes dints (nén *rodjès) ; il a les gros dints tot gåtés (nén «grossès»)
- Des beas pieles (nén «belès»)[2]
ezès payis walons ki n' eployént nén cisse rîle la e 20inme sieke
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li Basse Årdene, a Nonne di Sint-Houbert
Li contrêye tot a Nonne do walon do Coûtchant[3]
Sourdant do coron -ès
[candjî | candjî l’ côde wiki]I vénreut del cawete latene femrinne pluriyale -as.
Elle si rtrouve pacô e gåmès ey e picård (a Bijhe).[4]
Rishonnance avou l' francès
[candjî | candjî l’ côde wiki]Ça rshonne a on halcrosse E prononcî e francès (/ə/) :
- La verte campagne où je suis né / douce campagne de mes jeunes années…
Candjmint d' prononçaedje des cossounes metowes divant l' cawete -ès
[candjî | candjî l’ côde wiki]E sacwants accints do walon, gn a on candjmint di prononçaedje del cossoune metowe divant li coron -ès.
E walon do Levant, et kékes ponts åtoû d' Flipveye, on a on rvuzlaedje d' ene divuzlêye cossoune[5]
- ene basse messe // gn aveut troes bassès (/s/) messes å Noyé (e sacwants plaeces : bazès /z/).
On pout aveur li contråve, dj' ô bén on dvuzlaedje d' ene vuzlêye cossoune :
- ene longue voye // ås longuès (/g/) royes / des longuès voyes (e sacwants plaeces : lonkès /k/)
- ene roede dischinte // des roedès montêyes (/d/) (e sacwants plaeces : reûtès /t/)
Mins gn a des côps ki ça n' candje nole pårt :
- del vete salåde / des vetès salådes (måy : des *vèdès salådes).
Ôtès ortografeyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]divins li scrîta
[candjî | candjî l’ côde wiki]Ele si rascontere, dispu bele ådje, dedja e li scrîta, sovint notêye « et » metou dirî l' addjectif.
- des rouges ET aumailles (des rodjès åmayes)
- donner petites ET choses (diner pititès sacwès) (fén do 13inme sieke)
- …la feme ait tapé plusieurs ET pirs aprè la feme de Linar (…k' li feme åye tapé puzieurès pires après l' feme da Linå) (1538)
- les bonne ET gens (les bounès djins) (1551)[6]
dins li scrijhaedje walon del Wisconsene
[candjî | candjî l’ côde wiki]Egzimpe dins on scrijhaedje walon del Wisconsene
- Li societee de lonnk eh pipp dy tehrr (Li societé des longuès pupes di tere) (Al Vandertie, Algona)[7]
Hårdêyes difoûtrinnes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- (fr) Dins l' grosse croejhete da Lorin Hendschel
- Dins li ptite croejhete (e walon)
- Egzimpes d' addjectifs femrins pluriyals metous padvant (sol Wiccionaire)
- (fr) Notule et mape ALW 2/11
Sourdants
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ↑ aplicåve dins l' pus grande pårteye del Walonreye, loukîz mape ALW 2 notule 11.
- ↑ Scoles di Bive, 13-03-2012
- ↑ Mape ALW 2 11.
- ↑ Louis Remacle, Sintake do walon del Gléjhe tôme 1 p. 139-143.
- ↑ Pol 20inme sieke, i sont veyåves so l' ALW 2, mape 11.
- ↑ Sintake… (come ådzeu) p. 141.
- ↑ Françoise Lempereur et Xavier Istasse, Les Wallons du Wisconsin, Chauceheid, Måmdi, 2011, ISBN 978-2-8540045-1-8, p. 119.