Fåve etimolodjike

Ene fåve etimolodjike, c' est des esplikêyes di l' etimolodjeye des nos d' plaece pa des (biesses) raprotchmints avou des mots do cåzaedje do tins d' asteure.

Egzimpes di fåves etimolodjikes fwaite sol walon

Nos d' veyes et d' viyaedjes walons

• po Måmdey: ci sereut on ptit cårpea ki djheut tofer «mi mame dit».
• po Poleur
• po Vervî
• po Tchêynêye. C' esteut on Flamind ki tchiyive dirî ene håye. Vola on Walon ki passe. I lyi dit :

Hê, vî, ti tchêyes ?

et l' ôte a respndou, e flamind : nêy ! Et ça a divnou : ti tcheyes ? :: Nêy -> Tchêynêye.

• po Cînè, li floriconte des six nés, do francès saetchî på tchveas.
• po Ståvleu : Sint Rmåke rescontere on foirt waeraxhe leu : i lyi dit "e ståve, leu !" et l' leu l' schoûte : c' est dins ci såtve la k' åreut stî basti Ståvleu.
• pol Ronsåt : el rond d' sås, a cåze di l' eployaedje do no å femrin : Dji va al Ronsåt, dji vén del Ronsåt. (Floriconte esplicant l' fåve etimolodjike).
• po Ôvîfa: on a lontins sotnou ki l' prumî boket esteut l' latén «ovis» (ovrins, bedot). Did la, motoit, li spotaedje des dmorants les «Baras» (berås).

Viyaedje gåmet

• po Méch, ki vénreut do gåmès méch (corti). Li mot a-st askepyî dabôrd ki les deus viyaedjes djåzént co lussimbordjwès (loukîz a l' copene do mot "Méch").

Sipotaedje des djins

• po Aclot
• po Copere (spot des djins d' Dinant), ki vénreut di "co 'ne paire". Sorlon l' fåve, c' est çou k' les sôdårs bourguignons breyént cwand l' veye fourit branscatêye et sacramentêye, è moes d' awousse 1466 påzès tropes do duk del Bourgogne. Les bordjoes estént alaxhîs deus a deus, dos a dos, pu tapés è Mouze po les neyî. I n' est nén seur nerén ki li spot "Copere" vénreut do tîxhon koper (keuve), puski "copere" est tot simplumint on mot walon ki vout dire "soçon", "comaråde".

Po des cmons nos

L' etimolodjeye di gayet a pårti di gåy shonne esse ene fåve etimolodjike. Li mot pôreut vni d’ ene cogne tayonrece *gadietu, k’ est l’ raptiti di *gat (gade, e ladin gata, e roumantche ghiza, e-n arpitan gas ou våtsë, e-n occitan ey e catalan gat e roumin gâț/ghiț), et k’ a vlou dire motoit "gadot", poy "vea nén amedé", poy "torea".

Pol mot «sodoirmant», on ala minme ricweri ene fåve do vî vî tins del Grece antike, li cene des set doirmants d' Efeze. Fåt dire ki l' mot aveut ddja stî scrît crombmint «sot-doirmant». Loukîz cial.

Egzimpe di fåve etimolodjike fwaite so on ptit no walon

Les troes viyaedjes u hamteas di Tchonveye, Tchonhé et Tchonster ont dvou esse askepyîs pa on prumî setleu lomé «Gysso» u «Geso», on ptit no tîxhon. Les papiyåds do 12inme sieke ni conoxhént pus pus ç' no la, et oyént les djins dire a pus sovint «Dj'han» po l' pitit no «Djihan»» (çou ki s' prononce erîlêymint, pa assimilaedje Tch'han /ʧhã/, pu Tchan /ʧhã/. Ça fwait k' i riscrijhît «Jehonster», «Jehanheid», «Jéhonville». Adon, li fåve etimolodjike (a Tchonster) d' on ptit Djhan ki towe on sierpint abominåbe, et les djins dner s' no a ç' plaece la.

Loukîz a : Li racontroûle do Sierpint do Mani

Egzimpe di fåve etimolodjike fwaite sol francès

• po sinte Bedje

Egzimpe di fåve etimolodjike fwaite sol flamind

• Grinnveye vénreut do flamind grens paski c' est al frontire de lingaedjes. Veye-frontire. Gn a nou sfwait emantchaedje (li disterminant est on cmon no tîxhon, avou l' mot veye come disterminant).

Egzimpe etimolodjike fwaite e l' almand

• Mützenich : ci sereut Tchårlumagne k' aveut froed. On siervant lyi dna s' mantea, l' ôte si canote, et l' impreur responde : "die Mütze nicht !" (nén l' calote).