Sociolinwince do walon

Bernard Louis et ene situdiante tins d' on TP d' sociolinwince avou l' soce des rcåzeus d' Bietris (adjinçnés pa Michel Francard)

Joseph Lahaye å minme ovroe

Yves Gourdin a ç' raploû la eto

Li sociolinwince do walon (sociolinwince do walon) a stî vormint enondêye pa Michel Francard. Il a studyî les abitudes di cåzaedjes des Walons et leu rsinta po ç' lingaedje la.

Adonpwis, il a scolé les studiants d' romane a l' UCL, tot lzî fjhant fé des TP avou des walon-cåzants do costé d' Bastogne. Il a eto fwait responde des studiants les waloneus del soce des rcåzeus d' Bietris.

Tuzêyes di sociolinwince, sins chifes

• Jules Feller, cwand i tournéve avou Djhan Haust po trover des temons po l' Dictionnaire Général de la Langue Wallonne, inte 1900 et 1910, il a noté sovint li sintumint des djins des viyaedjes cwand i lzî djhént k' il alént fé des rcwerances so les mots e walon. Dins les gros borks, come Bouyon, Li Tchestea, Måtche u Bastogne, gn aveut nouk ki vleut responde, sogne di ricnoxhe k' i djåzéve li walon (Feller, Notes de philologie wallonne, 1912). Mins nerén, gn a nou chifraedje di ces reyaccions la.
• Pareymint, li govienmint d' Brussele n' a måy volou di dmander cwè so l'uzaedje do walon dins les rcinsmints djenerås (1866, 1880, 1890, 1900, 1910, 1920, 1930, 1947), mågré des dmandes del SLLW (Annales SLLW, 24, 1911 p.84-89, 28, 1920 p. 73-90).
• Gn a dinltins yeu des rcwerances sol divizaedje do walon dins les viyaedjes di Élessene, Purnôde eyet Lûtbwès.

Estudes di sociolinwince do walon ezès univs flamindes

Merveye assez, gn a yeu sacwants studias sol sociolinwince do walon k' ont stî fwaits dins les univiersités flamindjes:

• E. Marckx, Etude sociolinguistique de la vitalité du dialecte wallon a Neuvillers (Ne 33) (situdia sociolinwistike sol vicansté do pårler walon a Nuviè), memwere al l' univ d' Anviesse (Rijksuniversiteit Antwerpen) e 1987. On rwaite li porcintaedje di djins ki djåzèt co walon, si c' est des omes u des femes, di kéne ådje, a ké moumint et dins kéne sôre di bate di dvizes.
• Gérard, Nicolas La standardisation et l'enseignement des langues régionales romanes de Wallonie à la lumière de son institutionnalisation (li rfondaedje et l' acsegnmint des lingaedjes romans del Walonreye veyou pal bawete des soces ki boutnut po), memwere al l' univ do Vî-Lovén (K.U.L.) e 2002. I louke kimint çki 4 soces ki parpinsnut l' walon, tournèt : li SLLW, li CRLE, l' UCW eyet Li Rantoele.

Sociolinwincieus do walon

(et waloneus k' ont fwait del sociolinwince, tot l' sepant u nén)

• di leu mestî :
  • Michel Francard (linwincieus a l' univiersité) li prumî a aveur rexhou des chifes sol rissintance des djonnes eviè l' djåzaedje e walon. I fjheut responde les studiants ki moussént a l' univiersité di 1988 a 1991. Ses studias ont stî eplaidîs dins li rvuwe "Dialectes de Wallonie". Adonpwis, il a corwaitî li vicansté do walon dins les viyaedjes metous a l' aschate des pårlers walon et lussimbordjwès, Tîtindje eyet Bhô.
  • Jean-Pierre Hiernaux (sociolodjisse a l' univiersité) a acvierné deus tezes, tot fjhant rcweri so les såmes et les idêyes des waloneus.
• fijheus d' tezes et d' memweres.
  • E. Marckx e 1987.
  • Jacques Werner (acvierné pa J.P. Hiernaux): e 1996, il a fwait responde 20 waloneus, et, did la, fé des trokes, sorlon li sôre di boutaedje k' i rindèt do må po, les idêyes di tchaeke sol walon, eyet leu-z apinse so l' avni do walon.
  • Bénédicte Nihoul (acviernêye pa J.P. Hiernaux) e 1997: elle a fwait responde 13 djonnes raprindisses, k' ele lome (noû-waloneus) : shijh situdiant(e)s ås scoles di walon d' Nameur, deus scoleus do walon e scole, et troes djouweus d' teyåte e walon.
  • Lorint Hendschel (acvierné pa M. Francard) a studyî li cnoxhance do walon emey les djins d' Åssôrt e 1998.
  • Daphné Leclercq, a corwaitî les cåzaedjes do viyaedje di Bhô e 1999. Et rindjî les respondeus sorlon k' i djåzént kel francès, k' i djåzént deus lingaejes (francès et lussimbordjwès, walon et francès, francès et almand), troes lingaedjes (francès, lussimbordjwès et almand; walon, lussimbordjwès et francès) u cwate lingaedjes (walon, lussimbordjwès, francès et almand).
  • Nicolas Gérard (acvierné pa Pierre Swiggers) e 2002.
• ricwereus po leu plaijhi.
  • J. M. Remouchamps, e 1920, aveut scrît ås comenes, et lzî dmander s' on eployive li walon dins les dvizaedjes des conseys cominås.
  • Emile Meurice fijha ene inkete, e 1996 a Lidje. Il dna a 584 djonnes ene djivêye di spots ou d' mots e walon et lzî dmander s' i les comprindént.
  • Lucyin Mahin a fwait sacwants rcweras al vole:
    • E 1994, ene inkete dilé 21 waloneus et rcåzeus rashonnés a Transene, po vey s' i pinsént k' on pleut djåzer e walon di totes sôres di sacwès (avou ene lisse di 25 sudjets k' i faleut dire si åy u non).
    • E 2002, il a cachî so l' uzaedje u l' comprindaedje do walon pa 36 djins k' ont vnou dire leu tchaplet po s' pa, a Libråmont.
• Soces.
  • e 1997, l' UCW a prezinté des statistikes so les rwaitants des teyåtes e walon, bråmint etcherpintêyes pa Luc Baufays.
  • e 2004, Pablo Sarachaga, a spårdou sacwantès statistikes sol cibernaiviaedje so les waibes e walon del Rantoele.
• Diyalectolodjisses.
  • Jean-Jacques Gaziaux, tot studiant l' uzaedje des pronos d' atouwance, ramexhna des dnêyes sociolinwistikes, so les diferinces d'eployaedje do prono ti-minme e Payis d' Djodogne ey e Coûtchant walon. I djåze ossu del tchuze di dire vos u d' atouwer dins diferins léts sociås, come les ovrîs et les gros cinsîs, u inte près-parints. (Langages et conventions sociales; tutoiement et vouvoiement, D.W., T. 28, 2000, pp 65-86).

Hårdêyes difoûtrinnes

(e francès)

• Pådje del sociolinwince do walon
• Racourti del teze da Werner
• Racourti del teze da Bénédicte Nihoul
• Memwere da Nicolas Gérard
  • Tot l' ovraedje (aberwetåve)
  • Rascourti parexhou dins "Singuliers"