Codjowaedje bouter

Li Codjowaedje di "bouter", c' est l' essegne po codjower les viebes erîlés del prumire troke da Hendschel.

Po codjower "bouter", on stitche ene cawete di codjowaedje après l' bodje bout-.

Viebes erîlés so "bouter"

Viebes erîlés dins tos les accints do walon

Gn a ene cåkêye di viebes ki shuvnut li codjowaedje di bouter, seur 25 a 30 åcint (27 % dins les Codjowaedjes da Stasse, 28 % dins les Codjowaedjes da Gilliard).

Viebes erîlés e rfondou et disrîlés e des walons coinreces

Li bodje ni candje nén e rfondou, dabôrd k' i candje e sacwants walons coinreces, u e sacwants sistinmes ortografikes C' est les viebes ki :

li coron d' leu bodje est -z- (tuzer, djåzer, cåzer).
li coron d' leu bodje est :
- -ever (crever, lever)
- -erer (eterer).

Viebes del prumire troke nén pår erîlés so bouter

Viebes erîlêymint disrîlés avou candjmint d' cossoune å coron do bodje :
- -k- ki dvént -c- divant sacwantès cawetes di codjowaedje sol piceure di : viker
- -ss- ki dvént -s- divant sacwantès cawetes di codjowaedje sol piceure di : passer
- -gu- ki dvént -g- divant sacwantès cawetes di codjowaedje sol piceure di : baguer.
Viebes erîlêymint disrîlés avou candjmint d' voyale.
- -iner => -ene, sol piceure di copiner.
- -urer => -eure, sol piceure di djurer.
- -ouwer, -oumer => -owe, -ome sol piceure di alouwer.
Viebes erîlêymint disrîlés avou ene dobe cossoune (apus ki R) å coron do bodje :
- Avou ristitcheye voyale, sol piceure di : shofler.
- Avou ene moyeye cawete (-êye) sol piceure di : tchicter.
- Avou on dobe codjowaedje, ristitcheye voyale/moyeye cawete, sol piceure di: shijhler
Viebes erîlêymint disrîlés avou R et ene ôte cossoune å coron do bodje :
- Li R tchait ås prezintreces å singulî sol piceure di: wårder.
- Li R dimeure ås prezintreces å singulî, et on codjowe avou ene moyeye cawete (-êye) sol piceure di boerler.
- Li R tchait ås prezintreces å singulî et gn on candjmint d' voyale, sol piceure di tourner.
viebe avou ene sipotchåve voyale e bodje : diner.
viebe pår disrîlé : aler.

Les cawetes do codjowaedje des erîlés viebes del prumire troke

Infinitif

bodje + -er: bouter.

Pårticipes

Pårticipe erirece

omrin:

bodje + -é: bouté.

femrin:

bodje + -êye: boutêye.

Pårticipe prezintrece

bodje + -ant: tot boutant (aprume e Payis d' Lidje), e boutant (ôte pårt).

Indicatif

Indicatif prezintrece

Cåzant(e):

bodje + -e: dji boute.

Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ordinaire

bodje + -ez: vos boutez. Li dierin -z ni s' prononce måy.

- atouwaedje.

bodje + -es: ti boutes. Li -s ni s' prononce måy.

Riwaitant(e):
- fråze di djhaedje:

bodje + -e: i boute, ele boute.

- fråze di dmande:

bodje + -e + -t: boute-t i ? / boute-t ele ?.

Les fråze di dmandaedje ås ôtès djins si fjhèt tot metant les pronos sudjets padrî l' viebe (sins loyeure). Li prono "vos" metou padrî, si pout rsaetchî evoye.

Cåzant(e)s:

bodje + -ans: nos boutans; dji boutans (el Basse-Årdene).

Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje + -ez: vos boutez. Li dierin -z ni s' prononce måy.

Riwaitant(e)s:
- cawete lidjwesse:

bodje + -èt: i boutèt, ele boutèt. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: boutèt i ? / boutèt ele ?

- cawete namurwesse:

bodje + -nut: i boutnut, ele boutnut. Li dierin -t ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins bén dins li dmandaedje: boutnut i ? / boutnut ele ?

Indicatif futurrece

Cåzant(e):

bodje + -rè: dji boutrè.

Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ordinaire

bodje + -roz: vos boutroz.

- atouwaedje.

bodje + -rès: ti boutrès. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: boutress ? (est ç' ki t' boutrès ?).

Riwaitant(e):

bodje + -rè: i boutrè, ele boutrè.

Cåzant(e)s:

bodje + -rans: nos boutrans; dji boutrans (el Basse-Årdene).

Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje + -roz: vos boutroz.

Riwaitant(e)s:

bodje + -ront: i boutront, ele boutront.

Durant Indicatif Erirece (imparfait)

Rilevêye: les cawetes do Durant Indicatif Erirece des viebes del prumire troke ås djins do singulî sont -éve(s).
Cåzant(e):

bodje + -éve: dji boutéve.

Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ordinaire

bodje + -îz: vos boutîz.

- atouwaedje.

bodje + -éves: ti boutéves. Li dierin -s ni s' prononce måy.

Riwaitant(e):

bodje + -éve: i boutéve, ele boutéve.

Cåzant(e)s:

bodje + -éns: nos bouténs; dji bouténs (el Basse-Årdene).

Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje + -îz: vos boutîz.

Riwaitant(e)s:

bodje + -ént: i boutént, ele boutént.

Nén Durant Indicatif Erirece (passé simpe)

Cåzant(e):

bodje + -a: dji bouta.

Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ordinaire

bodje + -îz: vos boutîz.

- atouwaedje.

bodje + -as: ti boutas. Li dierin -s ni s' prononce måy.

Riwaitant(e):

bodje + -a: i bouta, ele bouta.

Cåzant(e)s:

bodje + -îs: nos boutîs; dji boutîs (el Basse-Årdene).

Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje + -îz: vos boutîz.

Riwaitant(e)s:

bodje + -ît: i boutît, ele boutît.

Erî-tins di l' Indicatif

erî passé (passé compôzé): Viebe "aveur" a l' indicatif prezintrece + pårticipe erirece: dj' a bouté, t" as bouté, evnd.
erî futeur: "aveur" a l' indicatif futurrece + pårticipe erirece: dj' årè bouté, t' årès bouté, evnd.
erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" å Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: dj' aveu bouté, t' aveus bouté, evnd.

Dobe erî-tins di l' Indicatif

dobe erî passé: Viebe "aveur" a l' erî passé + pårticipe erirece: cwand dj' a yeu bouté, après k' t' as yeu bouté, evnd.
dobe erî futeur: "aveur" a l' erî futeur+ pårticipe erirece: cwand dj' årè yeu bouté, après k' t' årès yeu bouté, evnd
dobe erî Durant Indicatif Erirece: "aveur" a l' erî Durant Indicatif Erirece + pårticipe erirece: cwand dj' aveu yeu bouté, après k' t' aveus yeu bouté.

Suddjonctif

Suddjonctif prezintrece

Å singulî, li suddjonctif prezintrece, c' est parey ki l' indicatif prezintrece.

Ki dj' boute.

Ki t' boutes.

K' i boute, k' ele boute.

Å pluriyal, on ristitche ene cawete -xhe après les cawetes di codjowaejde di indicatif prezintrece, k' on a rsaetchî evoye les halcrossès cossounes å coron. Li cawete -èt est disfaflotêye (-exhe).

ki nos boutanxhe (u: ki dj' boutanxhe).

Ki vs boutéxhe

K' i boutexhe, k' ele boutexhe (u : k' i boutnuxhe, k' ele boutnuxhe)

Suddjonctif erirece

Li suddjonctif erirece si fwait tot rprindant les cawetes do Nén durant Indicatif Erireces (passé simpe) et î racawer ene cawete -xhe

Ki dj' boutaxhe.

Ki t' boutaxhes.

K' i boutaxhe, k' ele boutaxhe.

Ki nos bouténxhe (u: ki dj' bouténxhe).

Ki vs boutîxhe (li minme tchoi k' å suddjonctif prezintrece).

K' i bouténxhe, k' ele bouténxhe

Condicioneu

Li condicioneu, c' est on tins ki s' fwait avou li prumire dobe cawete do futurrece, et ene djeujhinme cawete, li minme kel cene do [[NDI E]] des viebes del cénkinme troke.

Cåzant(e):

bodje + -reu: dji boutreu.

Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ordinaire

bodje + -rîz: vos boutrîz.

- atouwaedje.

bodje + -reus: ti boutreus. Li dierin -s ni s' prononce nén dins l' dijhaedje, mins est refoircî dins li dmandaedje: boutreuss ? (est ç' ki t' boutreus ?).

Riwaitant(e):

bodje + -reut: i boutreut, ele boutreut.

Cåzant(e)s:

bodje + -réns: nos boutréns; dji boutréns (purade el Basse-Årdene.

Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje + -rîz: vos boutrîz.

Riwaitant(e)s:

bodje + -rént: i boutrént, ele boutrént.

Kimandeu

Li cmandeu shût l' indicatif prezintrece, mins on rsaetche li cawete -S a l' atouwé.

Atôtchî (eye):
- atôtchaedje ordinaire

bodje + -ez: boutez !.

- atouwaedje.

bodje + -e: boute !.

Cåzant(e)s:

bodje + -ans: boutans !

Atôtchîs (atôtcheyes):

bodje + -ez: boutez !

Hårdêyes difoûtrinnes