Rifondant walon

On live ki s' dit cråndimint e rfondant walon (rfondou carolo)

On rfondant walon, c' est on sistinme di scrijhaedje do walon ki n' est pus loyî a on metou viyaedje ou veye (accint etnike) mins ki provént do maxhaedje des accints k' i gn a dins les grandès veyes. Ou di l' acceptance do mwaisse accint di cisse grande veye la (cas d' Lidje).

Istwere di l' atuze

Li mot et l' idêye aparexhèt pol prumî côp diviè 1998 divins èn emile da Jean-François Brackman.

I fåreut comincî pa fé vni des ptits candjmints dins li scrijhaedje po k' i gn euxhe, metans djusse deus u troes façons di scrire on mot putoit ki cwénze. (…) Sapinse Hiernaux, les djins pôrént co dmorer ene miete dins leus pårlers coinreces. (…) Ci n' sereut nén do rfondou walon, mins purade do rfondant walon, eyu çk' on voereut co foirt ké walon k' c' est.

Rifondants walons ehåyîs

Sacwantès sayes erîlêyes ont stî fwaites si ciste idêye la, po n' passer ki pate a pate d' on walon coinrece å walon pår rifondou.

Insi, li roman Dji m' lome Meliye a stî scrît e "rfondant carolo". Totes les tchuzes inte li rfondou eyet l' walon do Coûtchant sont-st esplikêyes al fén do live.

On pôreut eto lomer «rfondant namurwès» li saye da Chantal Denis d' ehåyî ortograficmint li walon d' après Nameur, dins metans «Kî çk' a touwé JFK ?».

Jacques Desmet si va mete a scrire di cisse façon la (rifondant namurwès) dispu l' mitan des anêyes 2010 : Li catchete, L' adjint Mwasse u co sacwants bokets d' el live k' il a scrît avou l' aidance da José Schoovaerts po les desséns, Noveles et Binde ås desséns.

Rifondants espontanés

Sacwants scrijheus k' ont-st aprins li scrijhaedje rifondou mins ki volnut eployî sacwants disfondowes u des piceures di croejhete foû rfondou dins leus tecses vont scrire e-n ene sôre di rfondant walon.

Par egzimpe, ene modêye del fåve do vî vî tins «Li bijhe et l' solea»: (les mots nén rfondou sont e clintcheyès letes).

Li bijhe eyet l' solea s' bretine, tchaconk acertinant k' il esteuve li pus fwârt, cwand il ont voeyu l' voyaedjeu avancî, ewalpé dins s' paltot. I s' ont metou d' acoird kel cénk k' arivreuve li prumî a fé oister s' paltot å voyaedjeu sreut rmetou come li pus foirt. Adon l' bijhe s' a metou a shofler di tote foice mins dpus k' ele shofléve, dipus kel voyaedjeu seréve si paltot åtoû d' lu et, al difén, l' bijhe a rnoncî a l' lyi fé oister. Ça fwait kel solea a-st ataké a rlure et après on moumint, l' voyaedjeu, restchåfé, a oisté s' paltot. C' est insi kel bijhe a dvou rconexhe kel solea esteuve li pus foirt di zels deus.

• 
  tecse e-n on rfondant espontané

Li lidjwès, on rfondant naturel a môde cintråle

L' accint walon d' Lidje va djouwer l' role di rfondant naturel, a môde cintråle, po tos les scrijheus d' après l' Hesbaye (Marcel Hicter, Lucien Maubeuge et pår li Hôte Årdene.

Did la, li rålisté des scrijhaedjes dins les accints d' ces payis la (payis d' Wareme, di Hanu, del Viye Såm, portant mo diferins do ci d' Lidje).

Dins les ôtes lingaedjes

E neyerlandès, on trove on sfwait maxhaedje di rfondou neyerlandès (ABN, AN) et d' lingaedjes do payis (wess-flamind, limbordjwès, frizon…), mins dins l' cåzaedje, nén dins li scrijhaedje. C' est çou k' i lomnut «tussentaal».