Wikipedia:Pordjet biesses

Ci pordjet ci c' est po-z aveur li discrijhaedje di totes les biesses corantes ki vikèt el Walonreye ou ôte pårt.

Sourdants

Biesses ås cronzoxhs

biesses ås tetes

Djivêye des biesses ås tetes del Walonreye

bascolidîs

categoreye

Loukîz cial

grands séndjes

djin (biyolodjeye)

rawiants

Robtidîs

Loukîz cial

Ongletîs

roemiants

tchetidîs

categoreye

tchinidîs

categoreye

Loukîz cial

tchivalidîs

categoreye)

tchivå
ågne (Equus asinus)
- moulet

oujheas

Les moxhons, c' est tertos des oujheas.

Loukîz a : Categoreye:Oujheas

Co a rindjî

aloye (Alauda arvensis)
aloye (indje) (Alauda spp)
råskignoû (Luscinia megarhynchos)
hapeus d' moxhes (famile d' oujheas) (Muscicapidae)

rindjî pa ôres et familes

Lomaedje des årtikes des ôres et familes po l' ôre, eyet "famile ås #####" pol famile.

les pareys ås åwes (åwtidîs, anseriformes)
- famile ås canårds (anatidae)
  - mårlå al longue cawe (Anas acuta)
les moxhets (falconiformes)
- Fåcnidîs (Falconidae)
  - fåcon
  - Po les ôtes, loukîz a : Fåcnidîs
- Moxhtidîs (Accipitridae)
  - Pitit gris moxhet (Accipiter nisus)
  - Wôteu ås colons mansåds (Accipiter gentilis)
les moxhons moxhons (passeriformes)
- famile ås soverdeas (soverdidîs) (Passeridae)
  - moxhon d' toet (soverdea, (Passer domesticus)
  - gorea-moxhon (Passer montanus).
- famile ås moretes (prunellidae)
  - morete (oujhea) ou fåzon (Prunella modularis)
- famile ås mazindjes (Paridae)
  - sissideu (Parus major)
  - pitite mazindje (Periparus ater)
- famile ås béngalîs (ou bengalîs?) (estrildidae)
  - margalé pénson (Chloebia gouldiae)
- tcheutches (frindjidîs, famile åzès pénson)
  - li fåbite.
  - li linet (lignroû) (Carduelis cannabina )
  - li pénson.
  - li pîmåye (pîlåd).
  - li sizet (Carduelis spinus)
  - li tcherdonî.
  - li verdire (Chloris chloris).
- famile åzès djåzrenes (emberezidae)
  - bleuwe djåzrene (Latoucheornis siemsseni)
  - djåzrene (Emberiza citrinella)
  - djåzrene å brun stoumak (Emberiza stewarti)
  - djåzrene å gris hatrea (Emberiza buchanani)
  - djåzrene al blanke canote (Emberiza leucocephalos)
  - djåzrene ålouwete (Emberiza impetuani)
  - djåzrene bårbete (Emberiza jankowskii)
  - djåzrene canele (Emberiza tahapisi) (note: caenele so dzi.nat, mins kenèle est ene coinrece di Vervî, li betchfessî ae n' est nén wårdé cwand "è" n' est nén lådjmint prezint dins l' Ess walon)
  - djåzrene des hazires (Emberiza godlewskii)
  - djåzrene des waides (Emberiza cioides)
  - djåzrene di Socotra (Emberiza socotrana)
  - djåzrene di Troucreye (?? Turkeye?) (Emberiza cineracea)
  - grijhe djåzrene (Emberiza cia)
  - houpêye djåzrene (Melophus lathami)
  - ligneye djåzrene (Emberiza striolata)
  - ôrtolan (Emberiza hortulana)
  - rodje ôrtolan (Emberiza caesia)
  - rôze-cawe (Urocynchramus pylzowi)
  - zizi (oujhea) (ou zizi s' i n' a pont d' omonimes e walon) (Emberiza cirlus)
- famile åzès måwetes (laridîs)
  - måwete (Larus spp)
- famile ås coirbås (coirvidîs) (Corvidae)
  - agaesse (Pica pica)
  - coirbå (Corvus frugilegus et C. corax)
  - coirnaye (Corvus corone cornix et C. corone corone)
  - gris-mantea (Corvus corone corone)
  - ritchåd ou djuråd (Garrulus glandarius)
  - tchawe (Corvus monedula)

familes k' i fåt rmete dizo èn ôre ("pareys ås ..."

- famile åzès agaesses u famile ås måvis (Laniidea)
- famile ås aigues (Accipitridea)
- famile åzès alouwates (Alaudidae)
- famile åzès becasses (Scolopacidea)
- famile ås bruants (Emberizidea)
- famile ås betchpots (Picidea)
- famile ås colons (Columbidea)
- famile åzès arondes (Hirundinidea)
- famile ås faizans (Phasianidae)
- famile åzès fåvetes (on dit èto grûlotes) (Sylviidea)
- famile ås hosse-cawe : hosse-cou (Mottacilidea)
  - tchirou (Motacilla alba)
- famile ås pinsons (Fringilidea)
- famile ås råles d' aiwe (Rallideae)
- famile ås tchet-uwants (on dit eto ibous) (Strigidea)

Ôte assonraedje

Ci rassonraedje cial, djusse les oujheas corants, est pus åjhey, po les scolîs, metans. a mete dins l' djivêyes chal pa dzeur, al boune plaece.

ôre des såverdeas (magneus d' xhos).
- famile des tcheutches (frindjilidîs, tos moxhons xhufleus).
  - Li sizet = moxhon d' ônea
  - li fåbite.
    - morete (oujhea)
  - li pîmåye (pîlåd)
  - li tcherdonî
  - li pénson
  - li linet (lignroû).
  - linet å djaene betch
  - verdire
- Tchampinnes
- famile des såverdeas
  - såverdea = moxhon d' toet, moxhon d' toet
  - gorea-moxhon (Passer montanus).
- famile des (magneus d' moxhes).
  - airtchî
- siprewidîs (famile des sprewes)
  - sprewe
  - ôrimiele
poyacîs (ôre des poyes; (magneus d' xhos).
- poye
- åwe
- åwe do canada
- cok di brouwire
- faizan
- pawon ou påwe
Les magneus d' tchå.
- Oujheas d' djoû magneus d' tchå (les moxhets).
  - wôteu
  - gros moxhet ås wesses (Pernis apivorus)
  - brouhî (on dit eto miyot, Buteo buteo)
  - rossea moxhet (Milvus milvus)
- les oujheas d' nute magneus d' tchå.
Magneus d' vierméns
- vert betche-bos
- tchariguete loukîz pol moumint a : (tchariguete)
- agaesse
Oujheas foû payis (waire u nén rescontråve el Walonreye, vicants al libe).
- måwete
- kiwi (oujhea)

pexhons

cropantès biesses (reptiles)

glumiantès biesses (batraciens)

biesses sins cronzoxhs

molusses

patådjonturîs (artropodes, 8-12 pates)

araegnidîs (arachnidae, 8 pates)

araegnes (ALW 8, notule 157).
fåtcheu (ALW 8, notule 160).
acaridîs
- acaryins des matrasses
- tikets (boschets)
acares des rognes
- rogne do coir (Sarcoptes scabei)
- rogne des pates ås tchvås (Chorioptes)
- rogne del tiesse ås berbis
- rogne ås vatches
- rogne del linne (Psoroptes ovis)
- rogne ås tchéns (Demodex) (Demodex)

insekes (6 pates)

Loukîz a : rindjmint des insekes