Tchålerwè

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Payis d' Tchålerwè », loukîz cial.

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Tchålerwè », loukîz cial.

El grand Tchålerwè (la-minme, Châlèrwè; a Courcele, Chålèrwo; ôte pårt e l' Walonreye, e 20inme sieke, on prononcive a môde francesse Charlërwa; e francès, Charleroi), c' est ene rebanêye comene del Waloneye, avou l' tite di veye, el province do Hinnot.

(wa) Tchålerwè
(fr) Charleroi

(Detays) (Detays) (Detays) (Detays)
Eplaeçmint del comene dins l' province
Lingaedje oficir	Francès
Lingaedje coinrece	Walon - Walon do Coûtchant
No dès dimorants	Tchålerwetî(s) - Omrin Tchålerwetresse(s) - Femrin
Borguimwaisse	Paul Magnette
Eplaeçmint	- Arondixhmint di Tchålerwè - Province do Hinnot - Walonreye - Beldjike
Sitindêye	103,09 km²
Peuplåcion (asteure)	+/- 201.816 dimorants
Dinsité (asteure)	$201.816\div 103,09$ = 1.957,67 dimorants/km²
Coisse d' eure	ECG (ECG+1) / CEST (UTC+2)
Ime	Payis d' Tchålerwè ([FR] Pays de Charleroi)
Preficse telefonike	(+32) 071

Payis d' Tchålerwè

Loukîz a : «Payis d' Tchålerwè»

Ban d' Tchålerwè

Vocial les comenes del veye di Tchålerwè, k' ils avént ribanés eshonne e 1977.

Chiffe	No del comene	Rapontiaedje e Francès	Distrîke	Limero del posse
I.	Tchålerwè	Charleroi	Cinte	6000
II.	Dårmè	Dampremy	Cinte	6020
III.	Lodlinsåt	Lodelinsart	Cinte	6042 (Asteure) 6050 (Davance)
IV.	Djilî	Gilly	Levant	6060
V.	Montgneye-so-Sambe	Montignies-sur-Sambre	Levant	6061 (Asteure) 6080 (Davanceà
VI.	Couyet	Couillet	Nonne	6010 (Asteure) 6090 (Davance)
VII.	Mårcinele	Marcinelle	Nonne	6001
VIII.	Mont-dzeu-Mårciene	Mont-sur-Marchienne	Nonne	6032 (Asteure) 6100 (Davance)
IX.	Mårciene	Marchienne Marchienne-au-Pont	Coûtchant	6030
X.	Moncea-so-Sambe	Monceaux-sur-Sambre	Coûtchant	6031
XI.	Goutrou	Goutroux	Coûtchant	6030 (Asteure) 6130 (Davance)
XII.	El Rou-dlé-Tchålerwè	Roux Roux-lez-Charleroi	Coûtchant	6044 (Asteure) 6160 (Davance)
XIII.	Djumet	Jumet	Bijhe	6040
XIV.	Gochliye	Gosselies	Bijhe	6041 (Asteure) 6200 (Davance)
XV.	El Ronsåt	Ransart	Bijhe	6043 (Asteure) 6210 (Davance)

Ban d'Tchålerwè

Comenes åtoû d' Tchålerwè

Avou pus di 200.000 dimorants (500.000 dins l' aglomeråcion) c' est li veye li pus peuplêye di Waloneye (eyet li cwatrinme di Beldjike).

Lete	No do ribané ban	Rapontiaedje e Francès	Limero del posse	(Rimarkes eyet) Sourdants
a.	Les Bons Viyés	Les Bons Villers	6210 6211
b.	Fleuru	Fleurus	6220 6221 6222 6223 6224
c.	Tcheslet	Châtelet	6200
d.	Djerpene	Gerpinnes	6280
e.	Han-Nålene	Ham-sur-Heure-Nalinnes	6120	N.B. : Han-Nålene n' est nén dins l' arondixhmint d' Tchålerwè, mins dins li ci di Twin.
f.	Montniye-Tiyoû	Montigny-le-Tilleul	6110 6111
g.	Fontinne-l'-Eveke	Fontaine-l'Évêque	6140 6141 6142
h.	Courcele	Courcelles	6180 6181 6182 6183
i.	Pont-a-Cele	Pont-à-Celles	6230 6238

Djeyografeye

Evironmint

El veye di Tchålerwè si trove so ene tere industriyele, k' ele minme si trove ddja so ene frontire ki schåye troes redjons natureles : el Condroz, li redjon do Hinnot limoneu ey el redjon do Brabant limoneu. Come bråmint d' veyes yet viyaedjes bedjes, mins sortoit walons, Tchålerwè n' est nén lon d' el frontire avou el France (pus u moens, vént-cwate kilometes).

Aiwe

Li principale aiwe ki passe på Tchålerwè est Sambe. Mins nerén, i gn a sacwants rixheas ki passnut dins 'ç veye, mins i sont cåzumint tos moens kinoxhou ki Sambe, ecsepté Canå Brussele-Tchålerwè ki difine a costé des ancyinnes siderurdjikes oujhenes. Li canå vént d' Courcele, i passe ene mitan på Gochliye, pu i va å Rou, adonpwis i passe dzeu El Dochriye eyet po fini èç canå si hine e Sambe, e Dårmè. Li Sambe raloye Tchålerwè avou Nameur (å Levant) eyet li France (å Coûtchant).

Bwès

Minme si Tchålerwè est ene grande veye, i gn a tot d' minme sacwants bwès come li ci d' Egne, k' est dins l' hamtea di Djumet avou l' minme no.

Teri

Loukîz a :Teris di Tchålerwè

Tchålerwè a sacwants teris. Èç veye esteut, avou li Borénaedje eyet Lidje e Walonreye, come d' efet on houyî bassin disk' a 'l fén do vintinme sieke. Les teris sont co des aires do nassin d' davance. Les teris sont sovint accessibe po tertos. Li Bwès do Cazier (Mårcinele) est 'l teri li pus kinoxhou dins 'l redjon po 's broûlaedje e 1956, u i gn aveut sacwants houyeus d' oridjene itålyinne.

Levêye

Plake di voye

Otorote

• A15 (E42)
  • Li A15 raloye troes grandes veyes d' Walonreye : Tchålerwè, Nameur eyet Lidje. Di pus, cwand ele s' ribane avou l' A7, ele raloye Tchålerwè a Mont eyet Tornè.

• A54 (E420)
  • Li A54 raloye Tchålerwè eyet les viyaedjes al Bijhe d' èç veye. Al Bijhrece fén d' èç otorote, li A54 s' ribane avou l' A7 ki acdine les djins daler disk' a Brussele.
• A503
  • Li A503 est ene pitite otorote ki va del Nonne do R9 disk' al Nonne d' Mont-dzeu-Mårciene.

Rigne

• R3 : Grand rigne k' avou l' A15, å bijhe, fwait on rigne
• R9 (E420) : Pitit rigne ki caweye li cinte-veye.

Nåcionale

• N5
• N90

Peuplåcion

Sorlon lès anêyes

Dispu les rebanaedjes des comenes e 1977 : 1984, 1990, 1995, 2000, 2005, 2010, 2015 eyet 2018. I gn a yeu on ledjir pitit baxhaedje etur 1984 eyet 2000. El nombe di dmorants dimore constant pindant li prumî cénkinme do vingt-ey-ininme sieke.

Adjinçna

Dispårtaedje dal populåcion :

Comeres : 98.474 (48,8% ; 2018)

Omes : 103.342 (51,2% ; 2018)

0-14 ans : 36.986 (2011)

15-64 ans : 133.960 (2011)

65 ey plu : 33.204 (2011)

Beldjes : 171.087 (84,8% ; 2018)

Urope : 19.493 (9,7% ; 2018)

Afrike : 7.187 (3,6% ; 2018)

Azeye : 3.434 (1,6% ; 2018)

Otes : 615 (0,3% ; 2018)

Istwere

Tchålerwè a stî ahivé e 1666 par les Bas Payis espagnols, èl no del veye vént d' Carlos II ([FR] Charles II). Tchålerwè esteut ene novele fôrturesse conte les francès ki vlaxhe s' adjîstrer e l' redjon. I gn avént ddja kékes viyaedjes divant ki Tchålerwè sereut ahivé, come Dårmè eyet Charnoy. Mont ey Nameur ki fouxhénxhe ddja ål trevén di l' istwere, polént esse pus åjheymint raloyé avou èç novele fôrturesse. Èl adierça esteut d' ahouwer Brussele des Francès.

Padvant Tchålerwè eyet 's redjon estént lomé li "Noer Payis" eto, pask' i gn avént bråmint d' houyires. Mins nerén, totes les houyires ont serêyes eyet les seus rmanants sont les teris.

E 1977, Tchålerwè eyet catoize ôtes comenes s' avént ribanêyes po divni ene grande veye di 200.000 dimorants al plaece di 26.000 dimorants, soulmint po l' cinte del veye.

Politike

Lisse des borguimwaisses

Èl borguimwaisse d' asteure (2018-2024) est Paul Magnette. Ancyinnmint, Jean-Claude Van Cauwenberghe î a stî lontins mayeur (1983-2000). Vocial el lisse des borguimwaisses dispôy 1977, anêye do rebanaedjes des comenes, po vir les lisses des borguimwaisses des pitits bans padvant 1977, vir les årtikes sol les pitits bans.

• 1977-1982 : Lucien Harmegnies (PS)

• 1983-2000 : Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS)
• 2000-2006 : Jacques Van Gompel (PS)
• 2006-2007 : Léon Casaert (PS)
• 2007-2012 : Jean-Jacques Viseur (cdH)
• 2012-2012 : Éric Massin (PS)
• 2012- : Paul Magnette (PS)

2018-2024

Coledje comunå

Dispårtaedje do coledje

No	Pårti	Plaece e coledje comunå
Paul Magnette	Pårti Sociålisse	Borguimwaisse
Julie Patte	Pårti Sociålisse	Scabens eyet scabenes
Éric Goffart	C+
Xavier Desgain	Ecolo
Françoise Daspremont	Pårti Sociålisse
Mahmut Dogru	Pårti Socialisse
Babette Jandrin	Pårti Socialisse
Karim Chaïbaï	Pårti Socialisse
Thomas Parmentier	Pårti Socialisse
Laurence Leclercq	Pårti Socialisse
Philippe Van Cauwenberghe	Pårti Socialisse	Prezidint do CPAS d'Tchålerwè Politike des Pus-vî

Consey comunå

Dispårtaedje dès ashidas

No del pårti	Nombe d'ashida (= 51 å totå)
Pårti Sociålisse (PS)	= 26
Pårti Bedje do Boutaedje (PTB)	= 9
Mouvmint Rfômrece (MR)	= 6
C+	= 4
Ecolo	= 3
DéFI	= 2
Pårti do Peupe (PP)	= 1

Herlemes politikes

Anêyes 1990

L' harleme Richard Carlier s' a trevnou e 1994, cwand Richard Carlier aveut stî colté po-z awè fwait mwintès margoules, copurade avou l' Etercomunåle des Sociåles Ouves, k' esteut l' ancyin ISPPC.

Anêyes 2000

Etur 2005 eyet 2007, i gn a yeu bråmint des disduts a cåze di måluzance des cwårs del comene (lodjmints sociås, evnd.). Å cåze d' èç herleme la, li PS aveut pierdou les eleccions federåles e 2007.

Anêyes 2010

E 2017, après l' herleme Publifin, des gaztîs del RTBF eyet d' ôte pårt, ont stî naxhî do costé des eterkiminåles, come l' ISPPC a Tchålerwè. Les ospitås del ISPPC årént stî å cinte di måluzances eyet Philippe Lejeune aveut stî metou so les foitès loumires des medias.

Tuzance

Eglijhe Sint-På d'Mont-dzeu-Mårciene.

Loukîz a : Tchålerwè (veye)#Tuzance walone

Literateure

• Dupuis : C' est ene eplaidreye especialisse dins les bindes d' imådjes. C' est l' ene des cwate pus grandes eplaidreye po les binde d' imådjes francès-cåzantes.
• Li Pitit Spirou : C' est ene binde d' imådjes ki raconte el vicaedje d' on gamén lomé Spirou.

Muzike

• Jacques Bertrand : C' est l' ome k' aveut scrît l' ime del veye (Payîs di Tchålerwè) po l' ancyin borguimwaisse do pitit ban. Èç ime est tchanté på les Gådes-as-Royes sopoirteus divant ki l' match cmince.
• Bob Dechamps : C' esteut on tchanteu walon, k' esteut foirt knoxhou e Tchålerwè.
• Wiyam Dunker : C' est on tchanteu walon eyet walon-cåzant eto.
• Arthur Grumiaux : C' esteut on violonisse. El conservatwere d' Tchålerwè est lomé Arthur Grumiaux.
• Louis Petyt (d' es sobriket : Louis Strike) : C' est on rapeu tchålerwetî francès-cåzant knoxhou po 's tchanson : Qu'est-ce qu'ils ont fait de ma ville ([WA] Il ont fwait cwè d' èm veye).
• Kid Noize : C' est on DJ, k' est knoxhou po 's tchanson "Ocean".
• Henri Golan: on tchanteu e walon.

Tourisse

• Bwès do Cazî
• Muzêye dal fotografeye, è Mont-dzeu-Mårciene.

Eredjistrumints e walon d' Tchålerwè

Loukîz a : Tchålerwè_(veye)#Eredjistrumints

Spôrts

Loukîz a :https://www.charleroi.be/?q=node/4724&Docid=5586

Ekipes

Soce di baskete :

• Li Spirou Tchålerwè Baskete Club, ki les djouweus sont spotés les "Spirous".
  • N.B. : Spirou est ene biesse, mins Spirou est eto on persounaedje d' ene binde d' imådjes.

Soce di fotbale :

• Li Esportigne di Tchålerwè, ki les djouweus sont spotés les "Gades-ås-Royes".
• Li Royå Djumet Spôrt Club.
• Li Royå Fotbale Club Djilî.
• Li Royå Gochliye Spôrt.
• Li Royå Goutrou Spôrt.
• Li Royå Olympic Club di Tchålerwè, ki les djouweus sont spotés les "Dogues".

Soce di fotbale amerikin :

• Li Tchålerwè Coal Miners, ki djouwnut å Djumet.

Soce di fotsåle :

• Li Action 21 Tchålerwè Futsal, k' egzistéve disk' a 2015 padvant li Futsal Team Tchålerwè soeye askepyî.
• Li Futsal Team Tchålerwè, ki djouwe å Tchålerwè ey å Lodlinsåt.

Soce di pign-ponk :

• L' AF Royå Tchålerwè Viyete, ki djouwe a Lodlinsåt.

Estådes ey omnispôrt såles

Soce di fotbale:

• Ståde do Mambour (Esportigne di Tchålerwè)
• Ståde dal Nouvveye (Royå Olympic Club di Tchålerwè)

Kimon transpoirt

Busse

Èl societé ki tchitche dès busses è Tchålerwè est l' TEC. Padvant li ribanaedje do TEC li 1 di djanvî 2019. I gn aveut ene seccion do TEC speciålmint po Tchålerwè eyet li , ki si fouxhe po les busses obén po l' ledjir metro.

Ledjir metro

Loukîz a :Ledjir metro di Tchålerwè

El societé ki tchitche do ledjir metro e Tchålerwè est 'l TEC eto. I gn a cwate lenes.

• M1 (Rodje) : Anderluwe - Fontinne-l'-Eveke - Goutrou - Moncea-so-Sambe - Mårciene - Blouke di Tchålerwè (nén-ôrlodjeu sinse)
• M2 (Vete) : Anderluwe (d'aboird nén adviné) - Fontinne-l'-Eveke - Goutrou - Moncea-so-Sambe - Mårciene - Blouke di Tchålerwè (ôrlodjeu sinse)
• M3 (Djaene) : Gochliye - Djumet - Lodlinsåt - Dårmè - Blouke di Tchålerwè (ôrlodjeu sinse)
• M4 (Bleu) : Djilî - Blouke di Tchålerwè (nén-ôrlodjeu sinse)

Tram

I gn aveut deus societé ki s' occupént des trams è Tchålerwè :

• Li STIC : Èl tram rantoele do STIC esteut kinoxhou come èl rantoele des Vetes trams di Tchålerwè. Èç rantoele aveut egzistêye diska les anêyes 1970, cwand les busses les avént discandjî.
• Les Vicinås : Èl tram rantoele esteut pus impôrtant ki li ci do STIC. Èl dierin vicinå tram di Tchålerwè aveut rôlé è avrî 1988. Les trams avént stî discandjî på les busses. Mins nerén, les Vicinås avént core èl ledjir metro diska 1991, avou 'l "redjonalizåcion" des kimons transpoirts.

Asteure li société ki s' occupe do tram e Tchålerwè est l' TEC. Èl seule lene do ledjir metro k' on pout waitî come ene lene do tram est li M3 : Gochliye - Djumet - Lodlinsåt - Dårmè (disk' al ståcion : Sacrêye-Dame)

Trén

Dispoy 2017, des trénveyes si ståre dins ey åtou d' Tchålewè. Ces tréns rola sievnut po les djins ki volnut 'ndaler bouter avou l' trén al plaece d' leus vweteures.

Principåle ståcion

• Tchålerwè-Nonne ([FR] Charleroi-Sud)

Pang (nén-principåle ståcion)

• Couyet ([FR] Couillet)
• Lodlinsåt ([FR] Lodelinsart)
• El Ronsåt ([FR] Ransart)
• El Rou-dlé-Tchålerwè ([FR] Roux ; Roux-lez-Charleroi)
• Mårciene-Zone ([FR] Marchienne-Zone)
• Tchålerwè-Wess ([FR] Charleroi-Ouest)

Hantijhe

Adjermelaedje

È Tchålerwè

No dal veye	Province/Redjon/...	Payis
Casarano	Lecce (Puglia)	Itåleye
Himeji	Kansai	Djapon
Donetsk	Donetsk	Oucrinne
Pittsburgh	Allegheny (Pennsylvaneye)	Estats Unis

È pitits bans

Pitits bans (di Tchålerwè)	No dal veye	Province/Redjon/...	Payis
Djumet	Sint-Junien	Hôte-Vienne (Novele-Aquitaine)	France
Mårcinele	Manoppello	Pescara (Regione Abruzzo)	Itåleye
	Schramberg	Freiburg (Baden-Württemberg)	Almagne
Montgneye-so-Sambe	Waldkirch	Freiburg (Baden-Württemberg)	Almagne
	Sélestat	Bå-Rhin (Alsace)	France
	Follonica	Grosseto (Toscana)	Itåleye

Veyes cheurs

• Charleroi (Pennsylvaneye, Estats Unis) askepyî è 1890 ey nén lon d' Pittsburgh.
• Charleroi (Estat do Victoria, Ostraleye)

Difoûtrinne hårdêye

• Waibe oficire del veye di Tchålerwè

Referinces eyet sourdants

	Rebanêye Comene di Tchålerwè
Pitits bans: | Couyet | Dårmè | Djilî | Djumet | El Ronsåt | El Rou-dlé-Tchålerwè | Gochliye | Goutrou | Lodlinsåt | Mårciene | Mårcinele | Moncea-so-Sambe | Mont-dzeu-Mårciene | Montgneye-so-Sambe | Tchålerwè
Hamteas di Couyet : Cinte | El Queuwe | L' Amerike | Les Cwate Bresses | Les Fiestås | Transvå | Viyaedje Hamteas di Dårmè : Cinte | Fourcåt Hamteas di Djilî : Bwès-d'-Lôbe | Cinte | Coron Djerminå | El Louvy | Håyes | Les Cwate Bresses | Les Hôtchiyes | Såt-Alet | Såt-Culpart | Sint-Djôzef Hamteas di Djumet :Båyemont | Egne | Goyîssåt | Hamindes | Houbwès | Li Cope | Li Tchåd-Moncea | Rowe di Dårmè | Site Sadin | Ståcion | Tchîf-leu Hamteas d' El Ronsåt : Bwès | El Sokwa | Les Rasses | Masses Diårbwès-Tayni Hamteas d' El Rou-dlé-Tchålerwè : Les Årzêyes-El Bassêye | Coron d' el Låtche | Cinte | Hûbes-El Mårtinet | Willibôrou Hamteas di Gochliye : Cinte | Cinte-Bijhe | Cinte-Levant | Coron Hubinon | Fåbork di Brussele | Fåbork di Tchålerwè | Såt-les-Moennes Hamteas di Goutrou : Coron do Fouwî | Goutrou | Li Burtaegne Hamteas di Lodlinsåt : Cinte | Coucou | Gros-Fayi | Ståcion Hamteas di Mårciene : Cinte | Coron des Cerijhîs | Bougnou | El Dochriye | Matadi | Ståcion Hamteas di Mårcinele : Coron di l' Efance | Coron Park | Eglijhe Sint-Mårtén | El Bele Avuzion | El Viyete | Hamtea do XII | Hublinbu | Li Brouwire | Li Tcherbwès | Mårtchî del Vesprêye | Såt-Sint-Nicolai-les-Håyes Hamteas di Moncea-so-Sambe : Bijhe | Cinte | Coron Atulî Djermwin | Coron Malghem | Les Grands Trîs | Li Burtaegne | Li Hamtea | Li Han Hamteas di Mont-dzeu-Mårciene : Bijhe | El Bea Site | El Spignat | Èm Lodjisse | Les Håyes Gadin | Les Gonsreyes | Muzêye del Fotografeye | Pont-a-Nôle Hamteas di Montgneye-so-Sambe : Cinte | Coron Sélestat | Coron Yernaux | Les Trîs-Sint-Djan | Li Nouveye | Li Roction | Sint-Djan | Sint-Tchåle | Trieus Caisén Hamteas di Tchålerwè : Basse-Veye | Brouchetere | Bwès del Bol | Fåbork | Hôte-Veye | L' Ålouwete